Nhiều người than phiền rằng dù đã ngủ đủ giấc, thậm chí ngủ rất nhiều, họ vẫn luôn trong trạng thái mệt mỏi, uể oải, khó tập trung. Điều này có thể không đơn thuần là do lười biếng hay căng thẳng, mà là dấu hiệu của một rối loạn giấc ngủ hiếm gặp mang tên “buồn ngủ vô căn” (Idiopathic Hypersomnia – IH).
Mệt mỏi triền miên – dấu hiệu của một căn bệnh thật sự
Theo Cơ quan Y tế Quốc gia Anh (NHS), người mắc chứng IH thường ngủ kéo dài, khi tỉnh dậy cảm thấy bối rối, cáu gắt và hoàn toàn không thấy sảng khoái. Tổ chức Hypersomnolence UK ước tính hiện có khoảng 2.500 trường hợp được xác nhận tại Anh, và hàng nghìn người khác vẫn chưa biết mình đang mắc bệnh.
Nguyên nhân chính xác của IH chưa được xác định, song các chuyên gia tin rằng căn bệnh này liên quan đến hệ thần kinh trung ương. Người bệnh thường buồn ngủ quá mức vào ban ngày, có thể ngủ liên tục 12–15 tiếng mỗi đêm nhưng khi tỉnh dậy vẫn mệt mỏi, đầu óc mụ mị. Dù cố ngủ thêm, họ vẫn không cảm thấy đủ giấc.
Điều này khiến IH khác biệt với chứng ngủ rũ (narcolepsy), bởi người mắc ngủ rũ thường ngủ gật trong ngày nhưng khi tỉnh dậy lại thấy khỏe khoắn, trong khi người bị IH chưa bao giờ cảm thấy tỉnh táo thực sự.
Nghiên cứu mới hé lộ “cuộc sống trong cơn buồn ngủ”
Một nhóm nghiên cứu do Sarah Bermingham thuộc Công ty Dược phẩm Takeda dẫn đầu đã công bố kết quả trên tạp chí y học PLoS, hé mở góc nhìn hiếm hoi về trải nghiệm thực tế của những người sống chung với IH.
Nhóm đã phân tích 346 bài đăng trên mạng xã hội, blog, video, podcast và diễn đàn do 123 người tự nhận mắc IH chia sẻ trong giai đoạn 2012–2022. Hầu hết là nữ giới (87%), tuổi từ 16 đến 60, sống tại Mỹ, Úc, châu Âu và Canada.
Nhiều người cho biết họ cần ngủ ít nhất 10 giờ mỗi đêm để duy trì sinh hoạt, thậm chí có người phải ngủ tới 15 giờ. Trong khi đó, NHS khuyến cáo người trưởng thành chỉ cần ngủ từ 7–9 tiếng mỗi đêm để đảm bảo sức khỏe.
Giấc ngủ “không bao giờ đủ”
Nghiên cứu cho thấy người mắc IH có 10 đặc điểm thường gặp: ngủ kéo dài, không bao giờ cảm thấy tỉnh táo, buồn ngủ triền miên, giấc ngủ không phục hồi, khó thức dậy, hành vi vô thức, ngủ gật trong ngày, suy giảm nhận thức, thiếu năng lượng và gặp ảo giác khi nửa tỉnh nửa mê.
Một người bệnh chia sẻ: “Cảm giác như bị tiêm thuốc mê nhưng bị bắt phải tỉnh táo. Đó là cách chúng tôi cảm thấy suốt cả ngày.”
Người khác nói: “Cơn buồn ngủ mạnh đến mức tôi thấy mình không thể tiếp tục sống. Cả thế giới của tôi chỉ xoay quanh giấc ngủ.”
Một người khác mô tả: “Dù có ngủ bao nhiêu, tôi cũng không thấy nghỉ ngơi. Lúc nào tôi cũng buồn ngủ, đầu óc mụ mị, dễ rối trí dù ngủ quá nhiều.”
Tác động sâu rộng tới đời sống
Nhóm nghiên cứu xác định 7 lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi IH: sức khỏe tinh thần, sinh hoạt hàng ngày, nguy cơ chấn thương, công việc – học tập, quan hệ xã hội, sức khỏe thể chất và gánh nặng điều trị.
Một người nói: “Tôi không thể tập thể dục – vì chẳng bao giờ đủ thời gian hay năng lượng.”
Người khác chia sẻ: “Tôi đã phải từ bỏ ước mơ làm mẹ, vì tôi quá mệt để chăm sóc con.”
Có người ví von: “Chúng tôi bị gọi là thất hẹn, nhưng không ai biết rằng khi đang chuẩn bị đi, cơ thể bỗng ‘tắt máy’ như chiếc xe chết giữa đường.”
Các nhà nghiên cứu khẳng định: “IH ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, làm suy giảm cảm xúc, năng suất lao động, khả năng hòa nhập xã hội và các mối quan hệ cá nhân.”
Ngoài ra, căn bệnh còn gây hệ lụy cho người thân và đồng nghiệp, những người phải chia sẻ gánh nặng về tâm lý, thời gian và trách nhiệm với người bệnh.
“Không được tin tưởng” – nỗi đau thầm lặng của bệnh nhân
Một điểm đáng chú ý là phần lớn người mắc IH cho biết họ không được bác sĩ hoặc người xung quanh coi trọng tình trạng của mình. Khi được chẩn đoán, giải pháp phổ biến nhất chỉ là thuốc kích thích giúp tỉnh táo tạm thời.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu cũng thừa nhận một số hạn chế: các dữ liệu thu thập từ mạng xã hội mang tính tự báo cáo, nên không thể xác minh chính xác tiền sử y tế của người tham gia. Dẫu vậy, những chia sẻ này vẫn giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về một căn bệnh hiếm nhưng ảnh hưởng sâu sắc tới cuộc sống hàng ngày.
“Đôi khi, thứ khiến bạn kiệt sức không phải là công việc hay stress – mà là một rối loạn giấc ngủ chưa được gọi tên.”
