"Bác sĩ ơi, hôm qua huyết áp của tôi chỉ 120, sao chiều nay lại chóng mặt đến mức phải nhập viện? Khi đo thì huyết áp đã vọt lên 180!"
Trong phòng khám ngoại trú, người đàn ông ngoài 60 tuổi thắc mắc đầy lo lắng. Ông mở cuốn sổ nhỏ ghi chép các chỉ số huyết áp đo tại nhà – đều đặn, có vẻ “ổn định”. Vậy tại sao cơn tăng huyết áp đột ngột lại xảy ra?
Bác sĩ nhẹ nhàng đáp: "Không phải huyết áp ông ổn định, mà là ông đã đo sai thời điểm."
Nhiều người vẫn lầm tưởng rằng: chỉ cần có máy đo huyết áp, đo vài lần mà thấy chỉ số trong mức cho phép thì nghĩa là sức khỏe tim mạch bình thường. Tuy nhiên, huyết áp không phải là một chỉ số cố định. Nó dao động liên tục suốt ngày, bị ảnh hưởng bởi cảm xúc, hoạt động thể chất và giờ giấc sinh hoạt. Việc chỉ đo vào một thời điểm – đặc biệt là buổi tối – có thể khiến bạn bỏ lỡ những dấu hiệu cảnh báo quan trọng.
Huyết áp không giống chiều cao hay cân nặng. Ngay cả khi bạn ngồi yên, các cơ quan như mạch máu, dây thần kinh và hormone vẫn liên tục điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu cơ thể. Theo nghiên cứu, huyết áp trong ngày có xu hướng dao động theo một mô hình gọi là "hình thìa", với hai đỉnh cao và một đáy thấp.
Đỉnh huyết áp đầu tiên thường xuất hiện từ 6 đến 10 giờ sáng, khi cơ thể bắt đầu hoạt động, dây thần kinh giao cảm kích hoạt, nhịp tim và huyết áp tăng. Đỉnh thứ hai rơi vào khoảng 4 đến 6 giờ chiều, lúc tinh thần và thể chất bước vào chu kỳ hoạt động cao điểm lần nữa. Huyết áp thấp nhất thường vào khoảng 2 đến 3 giờ sáng, khi cơ thể trong trạng thái ngủ sâu và hệ thần kinh phó giao cảm chiếm ưu thế.
Vì thế, nếu bạn chỉ đo huyết áp vào buổi tối – thời điểm huyết áp thấp nhất – và thấy kết quả bình thường, điều đó không đảm bảo rằng ban ngày bạn không gặp phải tình trạng huyết áp tăng cao nguy hiểm.
Hai thời điểm lý tưởng nhất để đo huyết áp là vào buổi sáng sau khi thức dậy và buổi chiều trong khoảng thời gian cơ thể hoạt động cao điểm.
Việc đo huyết áp trong vòng một giờ sau khi ngủ dậy có thể phản ánh mức huyết áp cao nhất trong ngày. Nghiên cứu cho thấy đây cũng là khoảng thời gian dễ xảy ra các biến cố tim mạch nghiêm trọng như xuất huyết não hay nhồi máu cơ tim. Nếu huyết áp buổi sáng thường xuyên vượt ngưỡng 140/90 mmHg, đó là dấu hiệu cảnh báo và cần được theo dõi kỹ lưỡng hơn.
Thời điểm từ 4 giờ đến 6 giờ chiều cũng rất đáng lưu ý, khi cơ thể đã trải qua phần lớn các hoạt động trong ngày. Sự mệt mỏi và thay đổi tâm trạng vào cuối ngày có thể khiến huyết áp tăng lên, tạo nên đỉnh thứ hai trong biểu đồ huyết áp hằng ngày. Nếu chỉ số huyết áp trong cả hai khung giờ này nằm trong phạm vi lý tưởng, điều đó cho thấy việc kiểm soát huyết áp đang khá ổn định.
Tuy nhiên, nhiều người bị tăng huyết áp lại chỉ đo vào ban đêm hoặc sau bữa ăn – những thời điểm huyết áp thường giảm. Điều này có thể khiến tình trạng tăng huyết áp bị che lấp. Nếu bỏ qua các khung giờ quan trọng, các dữ liệu thu được sẽ không phản ánh chính xác tình trạng sức khỏe.
Không có một tiêu chuẩn huyết áp duy nhất phù hợp với tất cả mọi người. Mỗi người – tùy theo độ tuổi, tình trạng sức khỏe hay bệnh lý nền – sẽ có mục tiêu kiểm soát huyết áp riêng.
Ví dụ, con số 140/90 mmHg thường được lấy làm mốc cho tăng huyết áp, nhưng không phải ai cũng nên dùng nó làm chuẩn. Trong y học, khái niệm “quản lý huyết áp cá nhân hóa” nhấn mạnh rằng mỗi cá nhân cần có một giới hạn phù hợp riêng biệt.
Ở người cao tuổi, huyết áp tâm thu cao có thể do thành mạch đã xơ cứng theo tuổi. Việc hạ huyết áp xuống mức 120/80 mmHg như người trẻ có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu lên não, chóng mặt, thậm chí té ngã.
Ngược lại, với người mắc bệnh tiểu đường hoặc suy thận mạn – những đối tượng có nguy cơ tổn thương mạch máu cao – thì huyết áp nên được kiểm soát chặt chẽ hơn, thường dưới 130/80 mmHg để hạn chế biến chứng.
Phụ nữ mang thai cũng cần được theo dõi huyết áp thường xuyên. Tăng huyết áp thai kỳ có thể gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi, vì vậy bác sĩ sẽ có kế hoạch can thiệp phù hợp.
Đối với người trẻ, vận động nhiều hoặc có lối sống năng động, huyết áp có thể dao động nhất thời. Tuy nhiên, không nên vội vàng kết luận là bị tăng huyết áp mà cần đánh giá tổng thể, dựa trên lối sống, yếu tố tâm lý và mức độ ổn định huyết áp trong ngày.
Tất cả những yếu tố này cho thấy: huyết áp không nên được so sánh giữa bạn và “người bình thường”, mà nên được đối chiếu với chính cơ thể bạn ở trạng thái tốt nhất. Khi bác sĩ đặt mục tiêu huyết áp cho bạn, đó là một kế hoạch cá nhân – giống như bộ đồ may đo riêng, vừa vặn mới là quan trọng nhất.
Trong trường hợp chỉ số huyết áp thay đổi thất thường, không ổn định giữa các thời điểm trong ngày, hoặc các máy đo thông thường không phản ánh chính xác tình trạng thực tế, bạn có thể cân nhắc đo huyết áp bằng máy theo dõi 24 giờ.
Thiết bị này thường được gắn vào thắt lưng hoặc cánh tay, kết nối với vòng bít tự động đo huyết áp mỗi 30 phút. Ngay cả trong lúc ngủ, thiết bị vẫn tiếp tục ghi lại dữ liệu, giúp bác sĩ nắm rõ được toàn bộ biểu đồ huyết áp suốt cả ngày lẫn đêm.
