Trong thực tế, trẻ em luôn coi trọng lời nói của cha mẹ hơn bất kỳ điều gì khác và thường sử dụng những lời nói đó để định hình cách nhìn nhận về bản thân cũng như thế giới xung quanh.
Nhà tâm lý học Susan Forward nhấn mạnh rằng: "Trẻ em không có khả năng phân biệt giữa lời thật và lời đùa. Chúng tin tưởng tuyệt đối vào những gì cha mẹ nói về mình và dần biến điều đó thành một phần trong nhận thức cá nhân."
Những lời động viên tích cực có thể trở thành nền tảng giúp trẻ phát triển sự tự tin, đồng thời kích thích tiềm năng và tạo động lực mạnh mẽ. Ngược lại, những lời tiêu cực sẽ khiến trẻ cảm thấy bực tức, mất niềm tin vào bản thân, thậm chí rơi vào trạng thái thất vọng và hoài nghi về giá trị của chính mình.
Theo các chuyên gia, có đến 99% trường hợp cha mẹ vô tình thốt ra 5 câu nói khi đang tức giận, và những lời nói này ít nhiều đều để lại tác động nhất định đến tâm lý của trẻ.
“Nín ngay! Có gì đâu mà con phải khóc”
Theo nhà tâm lý học Deborah McNamara, khi trẻ khóc, điều quan trọng là để trẻ được bộc lộ cảm xúc thay vì ép buộc nín lại. "Khóc không gây hại, nhưng bắt trẻ nín khóc mới thực sự có hại," bà nhấn mạnh. Khóc là cách tự nhiên giúp trẻ giải tỏa áp lực và những cảm xúc tiêu cực. Nếu bị kìm nén, trẻ dễ trở nên thiếu tự tin, nhút nhát, thậm chí đối mặt với nguy cơ trầm cảm.
Về phương diện tâm lý, cảm xúc của trẻ không phân đúng sai, mà chỉ phản ánh thế giới nội tâm của chúng. Việc cho phép trẻ khóc chính là giúp trẻ cân bằng cảm xúc, từ đó phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần. Thay vì la mắng hay yêu cầu trẻ ngừng khóc, cha mẹ nên bình tĩnh chờ đợi, sau đó an ủi và hướng dẫn trẻ một cách tích cực. Khi cảm xúc của trẻ được tôn trọng, chúng sẽ cảm thấy an toàn hơn và dần hiểu được tình yêu thương cũng như nỗ lực của bố mẹ.
Về phương diện tâm lý, cảm xúc của trẻ không phân đúng sai, mà chỉ phản ánh thế giới nội tâm của chúng
“Con nhìn bạn A học giỏi thế kia…”
Một cuộc khảo sát của China News Network đã đặt câu hỏi: “Bạn ghét nghe nhất từ nào trong những cụm từ phổ biến?” Kết quả thu được thật bất ngờ: gần một nửa số người tham gia (128.000 người) chọn cụm từ “Nhìn con nhà người ta…” Điều này cho thấy việc cha mẹ thường xuyên so sánh con mình với người khác có thể gây tổn thương sâu sắc đến trẻ.
Ban đầu, cha mẹ có thể chỉ muốn khích lệ con tiến bộ, nhưng việc so sánh lại vô tình phủ nhận mọi nỗ lực mà trẻ đã bỏ ra. Hậu quả là lòng tự tin của trẻ bị suy giảm, dễ hình thành tâm lý nổi loạn, chống đối hoặc buông xuôi. Nhà văn Trương Gia Vệ từng nhấn mạnh: “Giáo dục tồi tệ nhất không phải là nuôi dạy con trong nghèo khó, mà là liên tục so sánh ưu điểm và nhược điểm để nhắc nhở rằng ‘con thua kém người khác’.”
Thay vì so sánh, cha mẹ nên động viên con bằng những lời tích cực. Hãy khen ngợi điểm mạnh và ghi nhận nỗ lực của trẻ. Đối với những khía cạnh cần cải thiện, sử dụng cách diễn đạt như “Tôi tin con có thể…”, “Tôi hy vọng con sẽ thử…” để khuyến khích và đồng hành cùng trẻ. Khi cảm nhận được sự công nhận và ủng hộ từ cha mẹ, trẻ sẽ tự tin hơn và sẵn sàng vượt qua giới hạn của bản thân.
“Con đúng là vô dụng, chẳng được việc gì”
Trong cuộc sống hàng ngày, không ít phụ huynh vô tình buông ra những lời phàn nàn như:
“Mẹ đã nhắc con bao nhiêu lần rồi mà vẫn không nhớ!”
“Sao con ngốc thế, việc nhỏ vậy mà cũng không làm được?”
“Không làm được việc này thì đúng là vô dụng!”
Dù chỉ là sự bộc phát cảm xúc nhất thời, những lời nói này lại vô tình phủ nhận hoàn toàn khả năng của trẻ. Điều này khiến trẻ cảm thấy mình không được bố mẹ yêu thương và dần mất đi niềm tin vào bản thân. Theo lý thuyết nhu cầu của Maslow, mỗi người đều có "nhu cầu được tôn trọng" và "khát khao tự khẳng định". Khi bị chỉ trích là “vô dụng” hay “không làm được gì”, ý thức về giá trị bản thân của trẻ sẽ bị tổn thương nghiêm trọng. Lâu dần, trẻ dễ tự nhốt mình trong suy nghĩ tiêu cực và đặt ra giới hạn cho chính mình.
Thay vì phàn nàn, cha mẹ nên sử dụng ngôn ngữ tích cực để động viên trẻ. Ví dụ:
“Không sao đâu, lần sau cẩn thận hơn nhé!”
“Con đã làm tốt lắm, mẹ tin con sẽ tiến bộ hơn nữa.”
“Con giỏi hơn bố mẹ hồi nhỏ nhiều!”
Những lời động viên chân thành sẽ giúp trẻ xây dựng sự tự tin và thúc đẩy tinh thần cố gắng.
Những lời động viên chân thành sẽ giúp trẻ xây dựng sự tự tin và thúc đẩy tinh thần cố gắng
"Mẹ nói không là không”
Khi trẻ bày tỏ mong muốn, nhiều phụ huynh thường quyết định một cách độc đoán mà không thảo luận hay lắng nghe ý kiến của con. Trẻ chỉ còn cách tuân lệnh vô điều kiện, nhưng sự vâng lời này không đồng nghĩa với việc trẻ thực sự tin tưởng và chấp nhận.
Dù không dám phản kháng công khai, trẻ vẫn có thể chất chứa những cảm xúc tiêu cực như oán giận và bất mãn. Nếu tình trạng này kéo dài, hai thái cực dễ hình thành: Một là trẻ trở nên phụ thuộc, mất đi khả năng tự chủ và kìm nén mọi nhu cầu cá nhân. Hai là trẻ phản ứng bằng sự đối lập, gây xung đột trực tiếp với cha mẹ.
Dù xuất phát từ ý tốt, cách từ chối cứng nhắc như “Mẹ đã nói không” có thể làm tổn thương mối quan hệ giữa bố mẹ và con cái. Thay vì áp đặt, cha mẹ nên lắng nghe suy nghĩ của trẻ, giải thích lý do từ chối một cách nhẹ nhàng và tôn trọng ý kiến của con. Ví dụ, thay vì nói “không được phép”, hãy nói: “Điều này chưa phù hợp vì… Mẹ tin con sẽ hiểu.” Sự tôn trọng và giao tiếp cởi mở sẽ giúp trẻ cảm thấy mình được lắng nghe và trân trọng hơn.
“Việc làm này vì con đó!”
Một sai lầm phổ biến của nhiều bậc phụ huynh là can thiệp sâu vào cuộc sống của con với lý do “vì lợi ích của con”. Tuy nhiên, điều mà cha mẹ cho là tốt đôi khi lại trở thành sự kiểm soát, khiến trẻ cảm thấy ngột ngạt và căng thẳng.
Thực tế, điều tốt nhất cho trẻ không phải là việc bố mẹ sắp đặt mọi thứ theo ý mình hay ép con phát triển theo kỳ vọng. Thay vào đó, hãy để trẻ được tự do là chính mình trong sự ủng hộ và an toàn. Cha mẹ nên học cách buông bỏ những áp lực không cần thiết, tạo không gian để con khám phá và trưởng thành.
Khi đối diện với các quyết định, thay vì áp đặt ý kiến hoặc tự quyết thay con, cha mẹ chỉ nên đóng vai trò tư vấn, gợi mở suy nghĩ. Việc để trẻ tự lựa chọn sẽ giúp con xây dựng sự tự tin, trách nhiệm và khả năng đối mặt với thử thách. Tình yêu thương đúng đắn không nằm ở sự kiểm soát, mà ở việc tôn trọng và đồng hành cùng con trên hành trình phát triển.
Lời nói yêu thương – Chìa khóa nuôi dạy con đúng cách
Nhà giáo dục Herbert Spencer từng nói: “Khi trẻ lớn lên trong một môi trường gia đình thấu hiểu, tôn trọng và khuyến khích, niềm tin vào bố mẹ sẽ tăng lên gấp bội, từ đó tạo động lực để trẻ phát triển toàn diện.” Điều này khẳng định rằng việc nuôi dưỡng tinh thần quan trọng hơn nhiều so với việc chỉ đáp ứng nhu cầu vật chất.
Một lời nói của cha mẹ có thể trở thành nguồn động viên mạnh mẽ giúp trẻ tiến bước, nhưng cũng có thể là vết thương lòng theo con suốt cuộc đời. Vì vậy, hãy cẩn trọng trong cách dùng từ. Tránh những lời lẽ gay gắt, tổn thương, thay vào đó là sự nhẹ nhàng, khích lệ và đồng cảm.
Khi trẻ cảm nhận được tình yêu thương chân thành và sự bao dung từ cha mẹ, những chuyển biến tích cực sẽ dần hình thành. Những thay đổi ấy tuy lặng lẽ nhưng mang sức mạnh to lớn, giúp trẻ tự tin hơn, trưởng thành hơn và sẵn sàng đối mặt với thử thách. Hãy nhớ rằng, yêu thương đúng cách bắt đầu từ việc chọn lọc ngôn từ – bởi mỗi lời nói đều có thể đi sâu vào tâm hồn trẻ và định hình tương lai của con.
