Rau mít rừng – Món quà của núi đồi Phú Thọ
Sáng sớm miền sơn cước, khi sương còn vương trên tán lá và mặt đất chưa kịp ấm lên, con đường nhỏ dẫn vào rừng đã rộn ràng bước chân người Mường. Những chiếc gùi tre đeo sau lưng, họ men theo sườn đồi, băng qua khe suối để tìm hái rau mít rừng – thứ rau quen thuộc mà cũng rất đỗi quý giá.
Rau mít rừng, còn được gọi bằng những cái tên mộc mạc như mít ré hay mít mi, thực chất là phần lá và ngọn non của cây mít rừng thân gỗ nhỏ, mọc tự nhiên trong rừng. Cây không cao lớn, thân chắc khỏe, thường mọc thành bụi ở những nơi đất khô ráo, có ánh nắng vừa đủ. Nhìn từ xa, những mảng xanh non nổi bật giữa nền rừng già xám nâu, báo hiệu một mùa rau mới.
Người Mường có kinh nghiệm lâu đời trong việc hái rau. Họ chỉ chọn những lá bánh tẻ, búp non còn xanh mướt, tránh lá già nhiều nhựa và chát. Khi hái, tay phải nhẹ, cắt gọn để cây tiếp tục ra lộc mới. Rau mít có nhựa trắng khá dính, vì vậy việc thu hái đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn. Đổi lại, cây mít rừng rất “chịu hái”, càng cắt ngọn lại càng đâm chồi, cho rau quanh năm.
Mùa rau ngon nhất kéo dài từ đầu xuân đến hết mùa mưa, khi cây ra nhiều lộc non, lá dày và ngọt. Rau hái về thường được dùng ngay trong ngày, một phần bó gọn mang ra chợ phiên. Chính nguồn rau sẵn có từ rừng đã góp phần làm nên sự no đủ, đầm ấm trong bữa cơm của nhiều gia đình Mường nơi đây.
Vị bùi giòn trong từng món ăn dân dã
Thoạt nếm rau mít rừng còn tươi, dễ nhận ra vị chát nhẹ và mùi nhựa đặc trưng của rau rừng. Nhưng chỉ cần qua bàn tay chế biến của người Mường, hương vị ấy lập tức đổi khác. Rau được rửa kỹ nhiều lần, đôi khi trụng sơ để nhựa tan bớt, rồi mới đem nấu chín. Khi gặp lửa, vị chát dần biến mất, nhường chỗ cho vị bùi ngọt, giòn sần sật rất dễ chịu.
Trong căn bếp nhỏ ám mùi khói, món rau mít xào thịt trâu được xem như sự kết hợp hài hòa nhất. Thịt trâu thái mỏng, xào nhanh trên lửa lớn cho săn lại, rồi mới cho rau vào đảo đều. Rau thấm mỡ, quyện với vị ngọt đậm của thịt, tạo nên món ăn có màu xanh sẫm, hương thơm mộc mạc mà cuốn hút. Không cần quá nhiều gia vị, chỉ chút tỏi, chút muối, món ăn đã đủ đậm đà.
Ngoài món xào, rau mít rừng còn xuất hiện trong nhiều bữa cơm gia đình với cách chế biến giản dị khác. Có khi là nồi canh rau nấu cùng xương, nước trong, vị ngọt thanh. Có khi chỉ là đĩa rau luộc chấm mắm gừng cay nồng, ăn cùng cơm nóng cũng đủ làm ấm lòng những ngày mưa núi. Rau mít cũng có thể trộn gỏi với măng, với thịt, tạo nên món ăn vừa lạ miệng vừa gần gũi.
Điều thú vị là dù chế biến theo cách nào, rau mít vẫn giữ được cá tính riêng: không quá mềm, không quá dai, vị bùi dịu kéo dài nơi đầu lưỡi. Với nhiều người từng lớn lên ở vùng cao, hương vị ấy gợi nhớ đến bếp lửa, đến những bữa cơm quây quần sau ngày lao động trên nương rẫy.
Rau mít rừng trong đời sống và văn hóa người Mường
Không chỉ là thức ăn, rau mít rừng còn gắn liền với sinh hoạt và nếp sống của người Mường Phú Thọ. Từ bao đời nay, việc lên rừng hái rau đã trở thành thói quen, là cách con người hòa mình với thiên nhiên để tìm nguồn sống. Trong số các loại rau rừng, rau mít được ưa chuộng bởi dễ tìm, dễ hái và có thể sử dụng quanh năm.
Ngày nay, nhiều gia đình không chỉ hái rau trong rừng mà còn trồng mít rừng quanh nhà, trên đồi để chủ động nguồn thực phẩm. Cây ít sâu bệnh, không đòi hỏi chăm sóc cầu kỳ, nhưng cho thu hoạch đều đặn. Nhờ đó, rau mít dần trở thành nguồn thu nhập ổn định cho không ít hộ dân. Từ thứ rau ăn trong nhà, rau mít đã theo chân người Mường ra chợ, vào quán ăn, trở thành đặc sản được nhiều người tìm mua.
Trong văn hóa tiếp khách của người Mường, mâm cơm có đĩa rau mít xào luôn mang ý nghĩa trân trọng. Đó không phải là món cao lương mỹ vị, nhưng lại chứa đựng tấm lòng hiếu khách và niềm tự hào về sản vật núi rừng. Nhiều du khách khi đến Phú Thọ, sau một lần thưởng thức, đã nhớ mãi hương vị mộc mạc ấy và tìm mua rau mít làm quà.
Rau mít rừng, từ những ngọn non xanh mướt giữa đại ngàn đến bữa cơm giản dị nơi bản làng, là minh chứng rõ nét cho sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên. Giữ gìn và phát triển loại rau này không chỉ giúp người Mường cải thiện đời sống, mà còn góp phần lưu giữ một nét văn hóa ẩm thực đặc trưng của miền sơn cước.
Kết bài
Giữa nhịp sống hiện đại, rau mít rừng vẫn lặng lẽ hiện diện trong bữa cơm người Mường như một phần ký ức không thể tách rời. Vị bùi giòn của rau, hương thơm của bếp lửa và câu chuyện núi rừng phía sau mỗi món ăn đã làm nên giá trị bền bỉ cho đặc sản này. Rau mít rừng không chỉ nuôi dưỡng con người, mà còn gìn giữ hồn cốt ẩm thực của vùng đất Phú Thọ qua bao thế hệ.
