Chí hướng: cội nguồn của sự đồng hành
Khi nhìn vào một con người, Gia Cát Lượng không dạy ta hỏi bằng lời, mà là nhìn cách họ chọn đứng giữa đúng và sai. Người không rõ chí hướng như chiếc thuyền không la bàn – dễ trôi bay trong bão tố. Trong công việc, không phải khả năng chói sáng mới là điều quyết định, mà là giá trị cốt lõi bên trong: người có chí hướng rõ ràng sẽ theo bạn đến cuối hành trình, chứ không bỏ rơi bạn ngay khi thử thách gõ cửa.
Ứng biến: phản xạ của trí tuệ thực hành
Giữa tình huống hỗn loạn, không ai giữ được bảng thông tin “lý thuyết” trong đầu. Chính lúc ấy, con người biểu đạt bản lĩnh thật sự. Gia Cát Lượng thấu hiểu điều đó nên thường tạo ra tình huống nghi vấn, bất ngờ để xem người đó xoay chuyển ra sao. Khi áp dụng vào quản trị hiện đại, đó chính là khả năng xử lý khủng hoảng, đưa ra giải pháp sáng tạo dù trong phút ập đến. Và nếu bạn quan sát rõ, sẽ thấy ai chỉ phản ứng theo kịch bản, ai biết tạo ra kịch bản mới.
Tri thức và hành động: khi sự hiểu biết không chỉ nằm trong đầu
Hiểu và áp dụng là hai khái niệm khác nhau. Gia Cát Lượng từng giao thách thức vừa sức để xem người có dám tự tin thử, liệu có dám vạch ra lối đi chứ không chỉ biết lẩm nhẩm sách vở. Chính trong những khoảnh khắc “ngã vững chứ không ngã gục”, người ta mới chứng minh rằng tri thức không chỉ nghe từ người khác mà còn biết chủ động hành động. Ngày nay, mô hình “giao quyền kèm quan sát” đã tận dụng rất khéo chính yếu tố tinh tế này.
Dũng cảm: khi người bình thường khai sinh thành anh hùng
Không ngẫu nhiên Gia Cát Lượng đặt nặng chuyện thấy ai mạo hiểm trong nguy khốn. Con người can đảm không phải người chưa từng sợ, mà là người vẫn tiến về phía trước dù tim đập mạnh. Trong khủng hoảng thật, người lãnh đạo không chỉ đứng vững mà còn truyền năng lượng an tâm cho người khác. Và bằng cách nhìn vào người đang đối diện nguy cơ, chúng ta đo được phẩm chất vượt lên bản thân – chứ không phải chỉ đứng bên ngoài nói lý thuyết.
Bản tính lồ lộ khi không còn mặt nạ
Có câu “rượu vào lời ra”, và tiền nhân biết dùng rượu như một phép thử: khi hơi men làm người hạ cảnh giác, bản chất thật trần trụi bộc lộ. Thế giới hiện đại không còn dùng rượu làm thước đo, nhưng các hoạt động không chính thức như buổi cà phê sau giờ, tiệc nhẹ sau công việc, vẫn phản ánh rất thật những điều mà hồ sơ không ghi. Sở thích nhỏ, cách nói cười, sự thả lỏng – tất cả là manh mối về con người phía sau lớp áo chỉnh tề.
Chính trực trong những chi tiết vụn vặt
Quyền riêng và lợi ích là cám dỗ khó tránh. Gia Cát Lượng không chờ người đó đối diện với “của lớn”, mà quan sát xem họ có giữ vững mình khi đứng trước cơ hội vụn vặt. Ai bẻ cong con số nhỏ, ai xé nhỏ quy tắc – chính từ đó, tiền đồ lớn được phác họa. Trong tập đoàn lớn, người ta xây luật lệ rất chi tiết để kỳ vọng người đứng đầu sẽ chọn điều đúng ngay cả khi không ai nhìn. Chính trực - nếu thực sự gốc rễ từ nguyên tắc, sẽ bền chặt theo tháng năm, chứ không dập theo cơn gió lợi nhỏ.
Lòng tin: đo bằng lời đã hứa
Tín nghĩa không thể súc tích hơn: nói đến là làm, ghi nhận là trao đi. Gia Cát Lượng tin vào người biết tự cam kết, tự xác định thời hạn, rồi giữ lời bằng hành động minh bạch. Trong thời đại KPI và deadline sống còn, chữ tín không chỉ là giá trị tinh thần – mà còn là đòn bẩy tạo nên văn hóa làm việc nghiêm túc và sự gắn kết thật sự. Và bạn sẽ thấy, người giữ được cam kết nhỏ, sẽ giữ được niềm tin lớn.
Nghệ thuật dùng người: không bao giờ cũ
Thời gian thay đổi nhưng con người vẫn không đổi. Quy trình, công cụ, cách tiếp cận thay đổi từng ngày, nhưng những yếu tố hình thành và giữ con người vẫn nằm ở nơi khác: trong chí hướng, trong cách họ xử lý rắc rối, trong bản chất không che dấu và trong lời hứa đã hoàn thành. Gia Cát Lượng một thời dùng 7 yếu tố ấy để chọn người, và chúng ta hôm nay vẫn nhìn thấy giá trị đó hiển hiện trong mọi công sở, mọi doanh nghiệp, khi ta chịu dừng lại để quan sát sâu hơn – không bằng máy móc liệt kê, mà bằng con tim và đôi mắt tinh tế của người làm chủ vận mệnh.
Kết: Khi bạn nhìn người bằng cả trực giác, bằng cả sự nhẫn nại, và bằng sự tôn trọng cho cái vốn con người mang theo – bạn sẽ thấy: dẫu thời đại có biến, nghệ thuật dùng người vẫn là nghệ thuật của sự trân trọng và may mắn.
