Bụi mịn PM2.5 và PM10 là các chỉ số quan trọng để đánh giá chất lượng không khí ở các đô thị. Bên cạnh đó, môi trường còn chịu ảnh hưởng từ nhiều thành phần ô nhiễm khác như NO₂, SO₂, CO, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), kim loại nặng và bụi siêu mịn PM0.1, tất cả đều tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.
Mùa đông thường chứng kiến nồng độ bụi mịn tăng cao. Nguyên nhân chính là do thời tiết mùa đông xuất hiện nhiều yếu tố bất lợi như gió lặng, nhiệt độ thấp và ít mưa. Những điều kiện này làm giảm khả năng khuếch tán của không khí, khiến các chất ô nhiễm tích tụ ở tầng thấp, làm nồng độ bụi mịn tăng và chỉ số AQI thường đạt mức cao.
Trong môi trường đô thị tồn tại nhiều loại bụi khác nhau, bao gồm bụi tổng, PM10, PM2.5, PM1 và bụi nano, được phân loại theo kích thước micromet. Trong số này, PM2.5 được xem là nguy hiểm nhất vì kích thước siêu nhỏ, chỉ bằng 1/30 sợi tóc, đủ để xâm nhập sâu vào phổi và lan tới các cơ quan khác. Loại bụi này thường được gọi là “sát thủ vô hình” do khó nhận biết và độc tính cao.
Theo các hệ thống quan trắc quốc tế, Hà Nội thường nằm trong danh sách 10 thành phố ô nhiễm nhất thế giới vào đầu mùa đông. Nhiều khu vực nội thành như Thanh Xuân, Tây Hồ, Lê Duẩn và Vĩnh Tuy ghi nhận mức AQI ở ngưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.
Ảnh hưởng của bụi mịn đến sức khỏe
Ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn, tác động trên diện rộng và ở nhiều mức độ khác nhau. Hệ hô hấp là cơ quan chịu ảnh hưởng trực tiếp. Hạt PM10 thường mắc lại ở đường hô hấp trên, gây kích ứng niêm mạc mũi – họng và làm nặng các bệnh viêm. Chúng cũng có thể đi sâu vào hệ dẫn khí, khiến các bệnh mạn tính như hen phế quản, COPD hay giãn phế quản trở nên trầm trọng hơn.
Hạt PM2.5 có kích thước nhỏ hơn, dễ xâm nhập sâu vào phế nang và mạch máu, gây viêm và giảm chức năng phổi. Nhiều nghiên cứu cho thấy các hạt này có thể tích tụ lâu dài trong đại thực bào và mô lympho phổi, ảnh hưởng đến hệ miễn dịch.
Hệ tim mạch cũng chịu tác động khi bụi mịn đi qua phổi và vào máu, kích hoạt phản ứng viêm, thúc đẩy xơ vữa động mạch, làm tăng nguy cơ cao huyết áp, nhồi máu cơ tim và đột quỵ. Những nhóm dễ tổn thương gồm trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền. Ô nhiễm không khí có thể ảnh hưởng đến sự phát triển phổi ở trẻ nhỏ, gia tăng nguy cơ sinh non và làm phức tạp bệnh lý mạn tính.
Tác động toàn thân của bụi mịn còn xuất hiện ở da, mắt, thần kinh và thậm chí tăng nguy cơ tiểu đường. Tiếp xúc lâu dài có thể dẫn đến viêm da cơ địa, mề đay, sạm da, đồng thời gây stress oxy hóa, phá hủy collagen và đẩy nhanh quá trình lão hóa da. Hạt PM2.5 và PM1 có thể xâm nhập vào lỗ chân lông, làm tổn thương lớp màng bảo vệ tự nhiên, khiến da khô, yếu và dễ kích ứng. Nhiều nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới cũng ghi nhận việc tiếp xúc lâu dài với không khí ô nhiễm làm gia tăng các bệnh da liễu mạn tính, giảm độ đàn hồi và tăng sắc tố.
Biện pháp giảm tiếp xúc và bảo vệ sức khỏe
Theo các chuyên gia, người dân có thể giảm tác động của bụi mịn bằng những biện pháp đơn giản:
-
Theo dõi chất lượng không khí: Sử dụng ứng dụng hoặc website cung cấp chỉ số AQI theo thời gian thực. Khi AQI ở mức xấu (cam, đỏ, tím), hạn chế ra ngoài, đặc biệt là các hoạt động thể dục ngoài trời.
-
Đeo khẩu trang chuyên dụng: Nên dùng khẩu trang N95, KN95 hoặc các loại đạt chuẩn lọc bụi mịn, nhất là ở khu vực đông phương tiện hoặc gần công trường.
-
Chăm sóc da: Dưỡng ẩm đều đặn, tránh tẩy da chết hoặc dùng sản phẩm dễ gây khô, kích ứng.
-
Bổ sung dinh dưỡng: Uống đủ nước và ăn thực phẩm giàu chất chống oxy hóa để tăng sức đề kháng và bảo vệ da từ bên trong.
-
Hạn chế tập thể dục ngoài trời vào giờ cao điểm: Tránh ra ngoài sáng sớm hoặc tối muộn – thời điểm nồng độ bụi mịn thường cao.
