Việt Nam có hơn 1.000 dòng họ khác nhau. Trong đó, họ Nguyễn, Trần, Lê... là những dòng họ lớn, số lượng người mang những họ này rất lớn. Trong khi đó, có những dòng họ hiếm gặp hơn nhiều.
Ngoài ra, có những dòng họ vốn thuộc hàng quý tộc, trước đây được hưởng rất nhiều đặc quyền, có thế lực và địa vị trong xã hội. Đại vị này thường được lưu giữ theo hình thức cha truyền con nối, được truyền từ đời này sang đời khác trong xã hội phong kiến.
Dòng họ Tôn Thất
Dòng họ Tôn Thất gắn liền với nhà Nguyễn - triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Việt Nam. Nhà Nguyễn trước đây chia ra hai cách để gọi hậu duệ trong hoàng tộc. Theo đó, những hậu duệ trực tiếp từ Vua Thế Tổ sẽ được gọi là Hoàng Thân; những thành viên hậu duệ của chúa Nguyễn được gọi là Tôn Thất. Họ Tôn Thất này được vua Minh Mạng đặt ho con cháu của chúa Nguyễn (vốn mang họ Nguyễn Phúc).
Về ý nghĩa, họ Tôn Thất thể hiện sự tôn kính, sự cao quý của hoàng gia. Đây là cách gọi tên và chức danh đặc biệt để phân biệt với dân thường.
Dòng họ này cũng có nhiều đóng góp trong quá trình phát triển và bảo vệ đất nước. Những người thuộc dòng họ Tôn Thất có những công lao lớn trong các lĩnh vực từ văn hóa cho đến ngoại giao, quân sự... Có thể kể đến một số nhân vật nổi bật trong lịch sử mang họ Tôn Thất như Tôn Thất Đào (1910 – 1979), họa sĩ, Hiệu trưởng đầu tiên của Cao đẳng Mỹ thuật Huế; Tôn Thất Bách (1946 -2004) - Phó giáo sư, Bác sĩ, Nhà giáo Nhân dân, nguyên Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Hiệu trưởng Đại học Y Hà Nội...
Triều đại nhà Nguyễn đã kết thúc khi vua Bảo Đại thoái vị vào năm 1945. Tuy nhiên, dòng họ Tôn Thất vẫn được duy trì và kế thừa cho đến ngày nay.
Dòng họ Tôn Nữ
Bên cạnh Tôn Thất thì dòng họ Tôn Nữ cũng là một dòng họ cao quý ở Việt Nam. Ban đầu, Tôn Thất chỉ là một danh hiệu dành cho nữ giới trong dòng tộc Nguyễn Phúc. Từ thời vua Minh Mạng, con gái của vua là Hoàng nữ. Khi được sắc phong, người này mới trở thành Công chúa. Sau đó, công chúa có anh hoặc em lên làm vua thì được gọi là Trưởng công chúa (cách gọi này nhằm phân biệt với công chua là con gái của vị vua đang trị vì). Sau đó, nếu trưởng công chúa có cháu lên làm vua thì được gọi là Thái trưởng Công chúa.
Con giá của Hoàng tử trong triều đại nhà Nguyễn được gọi là Công nữ; con gái của Công tử được gọi là Công Tôn Nữ; con gái của Công Tôn Nữ được gọi là Công Tằng Tôn Nữ. Xuống các bậc tiếp theo sẽ lần lượt được gọi là Công Huyền Tôn Nữ, Huyền Tôn Nữ... Về sau, Tôn Nữ được dùng để gọi chung cho những người con gái thuộc dòng dõi vua chúa của thời nhà Nguyễn.
Dòng họ Lý
Họ Lý là một trong trong những dòng họ hiếm ở Việt Nam vì số lượng người mang họ này chỉ chiếm khoảng 0,5% dân số.
Theo các tài liệu lịch sử, họ Lý có nguồn gốc từ tước hiệu Đại Lý do Cao Dao, là một thừa tướng huyền thoại của triều đại nhà Hạ.
Lão Tử (tên thật là Lý Nhị) là người sáng lập ra đạo giáo được coi là tổ tiên của dòng họ Lý.
Ở Việt Nam, nhân vật nổi tiếng mang dòng họ Lý chính là Lý Bí (Lý Nam Đế). Đây là vị vua đầu tiên, là người lập nên một trong những triều đại phong kiến đầu tiên ở nước ta.
