Giữa những rừng đước xanh mướt của các vùng ngập mặn Đông Nam Á và Úc, tồn tại một loài sinh vật khiến giới khoa học phải kinh ngạc: cá leo cây, hay còn gọi là cá thòi lòi. Không chỉ sống dưới nước, chúng còn có khả năng di chuyển trên cạn và thậm chí leo lên cây để tìm kiếm thức ăn, biến loài cá này trở thành một “quái ngư” độc nhất vô nhị.
Đặc điểm sinh học độc đáo của cá leo cây
Cá leo cây thuộc chi Periophthalmus trong họ Oxudercidae. Chúng sở hữu đôi mắt lồi có khả năng xoay độc lập, quan sát cùng lúc trên cạn lẫn dưới nước. Hai vây ngực phát triển đặc biệt như chân giúp chúng “đi bộ” và nhảy trên bùn, cát hoặc bề mặt ẩm ướt. Cấu trúc xương và cơ vây ngực chịu được trọng lượng cơ thể, hỗ trợ khả năng di chuyển linh hoạt trên cạn – điều mà hầu hết các loài cá khác không thể làm được.
Không chỉ dựa vào mang để thở dưới nước như các loại cá khác mà cá leo cây còn hô hấp trên cạn nhờ hấp thụ oxy qua da, đặc biệt là vùng miệng và mang. Khi rời môi trường nước, chúng vẫn có thể giữ ẩm và thở trong khoảng thời gian nhất định. Nhờ khả năng này, chúng dễ dàng săn mồi trên bờ bùn mà không bị phụ thuộc hoàn toàn vào nước.
Khả năng leo trèo và săn mồi
Một trong những khả năng đáng kinh ngạc của cá leo cây là leo cây. Chúng dùng vây ngực và đuôi để bám vào rễ, thân cây ngập mặn hoặc các vật thể nhô lên khỏi mặt nước. Việc leo trèo giúp chúng tiếp cận nguồn thức ăn như côn trùng, động vật giáp xác nhỏ và tránh kẻ săn mồi khi thủy triều rút.
Cá leo cây là kẻ săn mồi có thể ăn tạp từ côn trùng, giun đất đến tảo và các sinh vật không xương sống. Với đôi mắt tinh tường, chúng có thể phát hiện con mồi từ xa, tiếp cận nhanh chóng bằng các bước “đi bộ” hoặc “nhảy” linh hoạt trên bùn.
Sự tồn tại của cá leo cây minh chứng cho khả năng thích nghi tuyệt vời của sinh vật với môi trường khắc nghiệt. Chúng là mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn vùng ngập mặn, góp phần duy trì cân bằng sinh thái.
Tuy nhiên, loài cá này cũng đang chịu ảnh hưởng từ hoạt động của con người, như ô nhiễm, phá rừng ngập mặn và biến đổi khí hậu. Việc bảo vệ rừng ngập mặn không chỉ giúp duy trì quần thể cá leo cây mà còn bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường sống của con người.
Cá leo cây – đặc sản độc đáo tại Việt Nam
Ở Việt Nam, cá leo cây còn được gọi là cá Còi, cá thòi lòi. Loại cá này còn được biết như đặc sản nổi tiếng ở một số vùng như Thanh Hóa và Cà Mau. Cá trưởng thành dài khoảng 10-15 cm, có đầu giống cá trê với đôi mắt lồi và hàm răng sắc. Lớp da trơn bóng, màu đen nhạt, vây trước khỏe giúp chúng đi bộ và leo trèo dễ dàng.
Cá Còi thường đào hang sâu dưới bùn để tránh kẻ thù, khi thủy triều rút sẽ ngoi lên kiếm ăn hoặc phơi nắng. Chúng khá nhút nhát, người dân cần kiên nhẫn để săn bắt bằng tay, gậy, lưới hoặc bẫy. Thời điểm lý tưởng để đánh bắt cá Còi là từ tháng Giêng âm lịch đến hết tháng 5, khi chúng sinh sản mạnh và thịt ngon nhất.
Món cá leo cây chế biến theo cách riêng của từng vùng miền, từ hấp, nướng đến kho, đều mang hương vị độc đáo, bổ dưỡng và hấp dẫn du khách.
