Trong kho tàng ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam, có rất nhiều cách gọi dân dã thể hiện sự gần gũi, yêu mến với muôn loài: nào là “chú chó”, “bác trâu”, “ông hổ”, “chị ong”… Nhưng đặc biệt có một con vật duy nhất được người Việt ở khắp mọi miền gọi bằng hai chữ tôn kính: “Cụ”.
1. Đáp án: “Cụ Rùa” – linh vật linh thiêng bậc nhất trong văn hóa Việt
Câu trả lời chính là con Rùa – hay còn được người Việt gọi trang trọng là “Cụ Rùa”. Từ thuở xa xưa, rùa không chỉ là loài vật hiền lành sống lâu, mà còn được xem là linh vật gắn liền với quốc hồn quốc túy, xuất hiện trong rất nhiều truyền thuyết và công trình linh thiêng.
Ở Việt Nam, đặc biệt tại Hồ Gươm (Hà Nội), hình ảnh Cụ Rùa Hồ Gươm đã trở thành biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào của người dân đất Việt. Khi “Cụ” còn sống, mỗi lần nổi lên mặt nước là người ta tin rằng đó là điềm lành, báo hiệu điều tốt đẹp cho đất nước.
2. Vì sao người Việt lại gọi là “Cụ Rùa”?
Cách gọi “Cụ” vốn dùng để xưng hô với người lớn tuổi, đáng kính, có công đức hoặc địa vị cao trong xã hội. Việc gọi “Cụ Rùa” không đơn thuần là thói quen dân gian, mà là sự tôn kính sâu sắc xuất phát từ những yếu tố văn hóa, tâm linh và biểu tượng:
a. Rùa là linh vật đứng đầu Tứ Linh
Theo quan niệm phương Đông, Long – Lân – Quy – Phụng là bốn linh vật tượng trưng cho quyền năng và cát khí. Trong đó, Quy (Rùa) đại diện cho sự trường tồn, bền vững và trí tuệ.
Rùa đội bia tiến sĩ, rùa nâng đền tháp, rùa xuất hiện trong đền miếu — tất cả đều thể hiện vị thế tôn nghiêm của loài vật này.
b. Rùa gắn liền với truyền thuyết thiêng liêng của dân tộc
Câu chuyện Lê Lợi trả gươm cho Rùa Thần tại Hồ Gươm là một trong những truyền thuyết nổi tiếng nhất của nước ta. Khi đất nước vừa thoát khỏi ách đô hộ, vua Lê Lợi đang du ngoạn trên hồ thì Rùa Thần trồi lên đòi lại gươm báu mà Long Quân đã cho mượn để đánh giặc.
Từ đó, hồ được đặt tên là Hồ Hoàn Kiếm (trả gươm), và Cụ Rùa trở thành biểu tượng của lòng yêu nước, chính nghĩa và linh thiêng.
c. Rùa tượng trưng cho sự sống lâu và trí tuệ
Rùa sống lâu, chậm rãi, điềm tĩnh, luôn được xem là biểu tượng của sự trường thọ và bình an. Vì thế, người Việt thường gọi là “Cụ Rùa” – hàm ý kính trọng một bậc cao niên, sống lâu trăm tuổi, biểu trưng cho phúc thọ dồi dào.
3. “Cụ Rùa” trong đời sống và văn hóa Việt
Không chỉ trong truyền thuyết, hình ảnh rùa còn hiện diện trong rất nhiều công trình và nghi lễ truyền thống:
-
Tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám (Hà Nội), hàng trăm bia Tiến sĩ đặt trên lưng rùa đá tượng trưng cho trí tuệ, sự trường tồn của đạo học.
-
Trong phong thủy, rùa được coi là linh vật trấn trạch, mang lại may mắn, bảo vệ gia đạo.
-
Trong dân gian, rùa là hình ảnh của sự kiên trì, chậm mà chắc, dạy con người sống nhẫn nại, biết tiến từng bước vững vàng.
4. Khi “Cụ” mất – cả dân tộc tiếc thương
Ngày Cụ Rùa Hồ Gươm qua đời năm 2016, hàng triệu người dân cả nước đã bày tỏ niềm thương tiếc chân thành. Báo chí gọi là “Cụ”, người dân thắp hương, dâng hoa, cúi đầu tiễn biệt — như tiễn đưa một bậc tiền nhân đáng kính.Điều đó cho thấy, trong tâm thức người Việt, “Cụ Rùa” không chỉ là một con vật, mà là linh hồn, là biểu tượng cho lòng yêu nước, niềm tin và sự trường tồn của dân tộc.
5. Kết luận: “Cụ Rùa” – linh vật không chỉ của Hà Nội, mà của cả nước
Có thể nói, trong tất cả loài vật, chỉ có Rùa mới được người Việt xưng tụng bằng hai chữ “Cụ”. Không phải vì hình dáng, cũng chẳng vì sức mạnh, mà vì ý nghĩa tinh thần to lớn mà loài vật này đại diện:
-
Sự trường tồn của dân tộc.
-
Sự thanh cao, bền bỉ, điềm tĩnh.
-
Và lòng tôn kính của con người với thiên nhiên, với cội nguồn lịch sử.
“Cụ Rùa” – hai chữ giản dị nhưng chất chứa trong đó là cả một nền văn hóa tôn trọng sự sống, trân quý linh vật và biết ơn thiên nhiên – nét đẹp đặc trưng chỉ có ở người Việt Nam.
