Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao mình có thể tưởng tượng ra những điều kỳ diệu? Liệu có phải não bộ của chúng ta đang hoạt động theo một cách đặc biệt nào đó?
Hãy tưởng tượng một trận bóng đá kết thúc với tỷ số hòa, và giờ là lúc hai đội chuẩn bị bước vào loạt đá luân lưu. Đám đông hò reo đầy phấn khích, còn các cầu thủ thì đang đặt hy vọng vào bạn, với mong muốn bạn sẽ ghi bàn mang lại chiến thắng cho cả đội. Trong khoảnh khắc này, bạn có thể hình dung những gì sẽ diễn ra, từ từng chi tiết hình ảnh đến những diễn biến cụ thể không?
Các nhà khoa học đang nỗ lực tìm hiểu lý do tại sao một số người có khả năng hình dung các tình huống như thế một cách dễ dàng, trong khi những người khác lại không. Thậm chí, ngay cả một cá nhân cũng có thể thay đổi khả năng này tùy thuộc vào từng thời điểm khác nhau.
Não bộ và khả năng tạo hình ảnh tưởng tượng
Tạo dựng hình ảnh trong tâm trí là khả năng mường tượng các vật thể và tình huống mà không cần đến dữ liệu thực tế nào.
Chẳng hạn, khi bạn nghĩ về một người bạn thân, hình ảnh khuôn mặt của họ sẽ tự xuất hiện trong đầu bạn mà không cần phải nhìn thấy họ trực tiếp. Khi bạn mơ tưởng về một kỳ nghỉ sắp tới, bạn có thể thấy bản thân đang thư giãn trên một bãi biển tuyệt đẹp.
Một cầu thủ bóng đá chuẩn bị thực hiện một quả phạt đền có thể hình dung mình như đang xem một đoạn video. Họ thậm chí có thể cảm nhận được mùi của mặt cỏ hay nghe thấy âm thanh cổ vũ từ đám đông khán giả.
Các nhà nghiên cứu cho rằng vùng vỏ não thị giác sơ cấp, nằm ở phía sau não, đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo dựng hình ảnh tưởng tượng. Đây cũng là khu vực chịu trách nhiệm xử lý các thông tin hình ảnh mà mắt thu nhận từ thế giới bên ngoài.
Ngoài ra, một khu vực khác của não nằm ở phía trước trán cũng tham gia vào quá trình này. Đó là vỏ não trước trán, có nhiệm vụ điều khiển các chức năng cao cấp như tập trung, lập kế hoạch, tổ chức và suy luận. Những khả năng này gắn liền với khả năng tạo dựng hình ảnh trong tâm trí, cho thấy sự liên kết giữa các kỹ năng nhận thức và quá trình tưởng tượng.
Các nhà nghiên cứu cho rằng vùng vỏ não thị giác sơ cấp, nằm ở phía sau não, đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo dựng hình ảnh tưởng tượng
Quá trình trải nghiệm và ghi nhớ
Hầu hết các khu vực trong não hoạt động tương tự khi bạn trải nghiệm một sự việc thực tế lẫn khi bạn tưởng tượng về nó trong tâm trí.
Chẳng hạn, khi bạn nhìn thấy một cảnh đẹp, não của bạn sẽ tạo ra ký ức về hình ảnh đó; nhưng quá trình này không đơn giản chỉ phản ánh việc lưu trữ thông tin ở một vị trí cố định trong não. Thay vào đó, nó xảy ra nhờ sự tương tác đồng bộ của hàng nghìn tế bào não.
Khi sau này một âm thanh, một mùi hương, hoặc một hình ảnh nào đó gợi nhớ về cảnh đẹp đó, mạng lưới tế bào não sẽ được kích hoạt trở lại. Kết quả là, bạn có thể hình dung cảnh đẹp một cách rõ ràng trong tâm trí, như thể bạn đang đứng ở đó trong khoảnh khắc hiện tại.
Hầu hết các khu vực trong não hoạt động tương tự khi bạn trải nghiệm một sự việc thực tế lẫn khi bạn tưởng tượng về nó trong tâm trí
Lợi ích của việc xây dựng hình ảnh tưởng tượng
Khả năng hình dung trong tâm trí mang lại nhiều lợi ích quan trọng. Chẳng hạn, bạn có thể quan sát gương mặt của một vận động viên thể dục dụng cụ để nhận thấy sự tập trung của họ trước khi bước vào phần thi. Dường như họ đang hình dung và lặp lại động tác hoàn hảo mà mình đã luyện tập.
Trong mỗi buổi tập, các khu vực cụ thể của não bộ được kích hoạt; việc hình dung trong những khoảnh khắc chuẩn bị cho phần thi đấu cũng kích hoạt lại những khu vực này. Điều này không chỉ giúp vận động viên cảm thấy tự tin mà còn giúp bộ não làm quen và sẵn sàng thực hiện những thành công mà họ đã đạt được trong quá khứ.
Các vận động viên có thể tận dụng khả năng hình dung để phát triển kỹ năng một cách hiệu quả và nhanh chóng hơn. Tương tự, các kỹ sư và thợ máy cũng có thể áp dụng khả năng này trong việc sửa chữa và thiết kế các thiết bị. Ngoài ra, hình dung trong tâm trí còn hỗ trợ những người phục hồi sau chấn thương não học lại cách vận động cơ thể một cách nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Các vận động viên có thể tận dụng khả năng hình dung để phát triển kỹ năng một cách hiệu quả và nhanh chóng hơn
Tương tác bẩm sinh và kinh nghiệm: Khả năng hình dung
Nếu bạn cảm thấy khó khăn trong việc hình dung một cách trực quan, đừng quá lo lắng, bởi khả năng này thường xuất phát từ sự kết hợp giữa năng lực não bộ và những trải nghiệm thực tế trong cuộc sống.
Chẳng hạn, những tài xế taxi thường phải xác định đường đi trong những khu phố phức tạp, và qua thời gian, kinh nghiệm của họ tác động đến cấu trúc não. Cụ thể, vùng hồi hải mã – khu vực liên quan đến trí nhớ – ở họ có xu hướng phát triển lớn hơn. Các nhà nghiên cứu cho rằng việc luyện tập hình dung bản đồ đường phố không chỉ giúp họ cải thiện khả năng hình dung mà còn kích thích sự phát triển của hồi hải mã, từ đó nâng cao kỹ năng xác định phương hướng.
Hơn nữa, việc xem người khác thực hiện các hoạt động thể chất cũng có thể kích thích những vùng não tương tự như khi bạn tự tưởng tượng mình đang làm điều đó. Do đó, ngay cả khi bạn không có khả năng bẩm sinh để xây dựng hình ảnh trong tâm trí, bạn vẫn có thể cải thiện khả năng này thông qua việc quan sát và thực hành.
