Những ngôi sao nhập tịch và Việt kiều đang thay đổi sâu sắc diện mạo của đội tuyển bóng đá nam Việt Nam. Nguyễn Xuân Son và Nguyễn Filip trở thành 2 ví dụ điển hình thời gian qua.
Xuân Son tỏa sáng rực rỡ trên hành trình Việt Nam vô địch AFF Cup 2024. Trong khi đó, Nguyễn Filip bổ sung chất lượng cho khung gỗ đội tuyển. Ở cấp độ CLB, Xuân Son là cây săn bàn của Thép Xanh Nam Định. Nguyễn Filip trở thành chốt chặn số 1 ở khung gỗ CLB CAHN, cùng đội nhà đứng thứ 5 trên BXH V.League.
Trước hết, cần làm rõ sự khác biệt giữa hai khái niệm này. Cầu thủ nhập tịch là những người nước ngoài đã sinh sống và làm việc tại Việt Nam tối thiểu 5 năm, được cấp quốc tịch Việt Nam, và quan trọng là chưa từng khoác áo các đội tuyển quốc gia khác trong các sự kiện chính thức của FIFA.
Ngược lại, Việt kiều là những cầu thủ có gốc gác Việt Nam, có thể đã hoặc chưa sở hữu quốc tịch. Nếu đã có quốc tịch, họ có thể thi đấu ngay cho tuyển Việt Nam, như trường hợp của Đặng Văn Lâm từng trải qua ở U19. Nếu chưa, họ cần làm thủ tục xin cấp quốc tịch, giống như trường hợp của Nguyễn Filip.
Việc áp dụng quy định 5 năm sinh sống đồng nghĩa với việc các cầu thủ nhập tịch thường đã ở độ tuổi khá lớn khi gia nhập đội tuyển. Nguyễn Xuân Son là một ví dụ điển hình khi chỉ ra mắt tuyển Việt Nam ở tuổi 27. Các cầu thủ nhập tịch trước đó như Phan Văn Santos, Huỳnh Kesley Alves, Đinh Hoàng La cũng đều gia nhập đội tuyển khi đã gần 30 tuổi.
Hơn nữa, quy định không được chuyển đổi quốc tịch sau khi đã thi đấu các giải chính thức của FIFA đã hạn chế đáng kể chất lượng nguồn nhập tịch. Thực tế cho thấy, tất cả 5 cầu thủ nhập tịch từng lên tuyển đều được phát hiện từ V.League, chịu ảnh hưởng bởi trình độ chung của các CLB Việt Nam.
Với Việt kiều, lợi thế nằm ở khả năng phát hiện sớm, nhiều cầu thủ được tìm thấy trước tuổi 20. Tuy nhiên, không phải ai cũng đủ trình độ để chơi tại V.League hay tuyển Việt Nam. Chiến lược phát triển Việt kiều đã được triển khai từ đầu thập niên trước, nhưng sau hơn 10 năm, số lượng cầu thủ thành công vẫn rất hạn chế, chỉ đếm trên đầu ngón tay như Mạc Hồng Quân, Đặng Văn Lâm, Nguyễn Filip.
Năm 2019 được xem là đỉnh cao của chiến dịch tìm kiếm Việt kiều dưới thời HLV Park Hang-seo. Ông đã trực tiếp sang châu Âu để tìm kiếm tài năng, nhưng kết quả vẫn còn khiêm tốn. Thành công lớn nhất có lẽ là kết nối được với Nguyễn Filip và Jason Quang Vinh Pendant.
Điều quan trọng là phải nhận thức rằng ngoại lực không phải là giải pháp toàn diện. Thành công của Xuân Son hay Indonesia dễ dẫn tới suy nghĩ sai lầm rằng chỉ cần ngoại lực là đủ. Thực tế, những đội bóng thành công nhất đều xây dựng trên nền tảng hệ thống đào tạo trẻ vững chắc.
Những năm đẹp nhất của bóng đá Việt Nam chỉ có duy nhất một cầu thủ Việt kiều là Văn Lâm, và hoàn toàn không có Xuân Son. Bốn nhà vô địch World Cup gần nhất đều sở hữu hệ thống đào tạo trẻ xuất sắc.
Nhập tịch và Việt kiều là những nguồn lực bổ sung quan trọng, nhưng không thể thay thế nền tảng đào tạo trẻ. Bóng đá Việt Nam cần cân bằng giữa việc tận dụng ngoại lực và phát triển nội lực.
