Chim sa cá nhảy là hiện tượng bất thường của thiên nhiên. Ví dụ, đang yên lành tự dưng thấy có con chim bay sà xuống sân nhà, không còn lành lặn. Hoặc ở ao trong nhà tự dưng cá lại nhảy vọt lên bờ, rõ ràng là điều không bình thường. Đối với thói quen tìm kiếm đồ ăn thì đó là những món ăn hời không mất công mà có. Nhưng ở góc độ tâm linh, ông bà ta không bao giờ dùng những chim, cá đó mà sẽ nhanh chóng nhắc nhở con cháu mang phóng sinh thả chúng ra ngoài cho chúng về tự nhiên.
Theo kinh nghiệm dân gian, “chim sa tận nơi, cá nhảy tận bờ” là điềm báo không lành, báo hiệu những biến động hoặc xui xẻo sắp xảy ra. Trong tự nhiên, chim vốn bay trên trời, cá bơi dưới nước – cả hai đều là loài linh hoạt, tinh khôn. Vì vậy, khi bất ngờ thấy chim rơi xuống sân hay cá nhảy lên bờ, người xưa cho rằng đó là hiện tượng bất thường, đi ngược với quy luật tự nhiên. Những dấu hiệu này có thể là điềm báo cho thấy đất cát xung quanh bị động, khiến các con vật cũng không yên. Câu nói này, người xưa có ýnhắc nhở con cháu nên quan sát kỹ lưỡng những bất thường trong thiên nhiên, từ đó điều chỉnh nếp sống để tránh tai họa có thể xảy đến.
Tuy nhiên, với những người không tín, thì họ cho rằng đó là điều bình thường. Ai thích bắt ăn thì cứ làm, không có gì lo lắng.
Xét về ý nghĩa sâu sa, ta sẽ nhận ra rằng, đó không chỉ là câu nói về chim hay cá, mà là lời răn dạy thấm đẫm nhân nghĩa và đạo đức con người.
Cái gì đến quá dễ, chưa chắc là lộc
Người xưa rất coi trọng công sức lao động ủa con người. Họ tin rằng, những gì có được nhờ mồ hôi, công sức mới là của bền, của quý. Ngược lại, cái gì tự nhiên rơi xuống trước mặt, đến quá bất ngờ thì thường mang theo tai họa.
Chim sa tận nơi – nghĩa là con chim tự nhiên rơi xuống ngay trước mặt. Cá nhảy tận bờ – là con cá không cần thả câu, không cần lưới, vẫn tự nhảy lên bờ ngay trước mắt. Đây rõ ràng là sự thuận lợi quá mức đến đáng sợ.
Áp dụng vào thực tại, các cụ ta nhắn nhủ: đừng vì cái lợi trước mắt mà đánh đổi đạo lý. Đừng nghĩ rằng cứ dễ lấy thì lấy, cứ có thì nhận. Trên đời thức ăn miễn phí chỉ có trong bẫy chuột mà thôi. Cái gì càng dễ có thì càng dễ mất đi.
Biết dừng lại trước cái không thuộc về mình – đó là khí chất người tử tế
Câu nói này còn ám chỉ một điều, lòng tham là khởi đầu của tai họa. Người khôn không phải là người thấy gì cũng vơ vào, mà là người biết từ chối điều không thuộc về mình.
Chim tự dưng rơi, cá tự dưng nhảy lên bờ biết đâu chúng là điềm báo xui rủi, hoặc là vật của người khác. Nếu tham mà lấy có khi lại gánh nghiệp cho người khác.
Người xưa dạy con cháu sống “biết điều”, “biết dừng”, chính là để rèn sự khiêm tốn, tỉnh táo, và có giới hạn trong hành động. Không phải cứ thấy cái lợi nhỏ mà quên mất hiểm họa to. Không phải thấy lợi là nhào vào. Càng những thứ bất ngờ đến quá nhanh, càng phải kiểm chứng, phải xét suy, phải biết lùi một bước để quan sát toàn cục.
Sống có đạo, trời không phụ – Sự thiện lương luôn có giá trị lâu dài
Tóm lại “Chim sa tận nơi không bắt, cá nhảy tận bờ không ăn” còn thể hiện cái tâm thiện lương, nhân hậu của cha ông ta. Con chim sa có thể đang bị thương, con cá nhảy lên có khi là vì tuyệt vọng. Hai con vật này chỉ là ẩn dụ cho những người sa cơ lỡ vận, vì thế thay vì tiếp tay làm hại, tại sao không cứu giúp, tha cho chúng một con đường sống?
