Ta hãy nghe những buổi trưa hè ở các vùng quê Việt Nam, hoà với tiếng tre kẽo kẹt, tiếng lá lao xao, tiếng gà cục tác, tiếng ve râm ran, văng vẳng đâu đây có tiếng ru dìu dặt, nồng nàn:
“Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi ông vớt tôi nao,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng”
Hoặc:
“Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa,
Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh.
Ai lên xứ Lạng cùng anh,
Bõ công bác mẹ sinh thành ra em.”
…
Hình minh họa. Nguồn Internet.
Đó có thể là tiếng mẹ ru con, cũng có thể là bà ru cháu hoặc chị ru em. Và nếu là tiếng ru của người cha thì tuy có thể vụng về, thô đục những vẫn có sức lay động cõi lòng. Người ta thường lấy bất cứ bài ca dao lục bát nào để ru. Ở đây, âm điệu được lặp đi lặp lại bằng những chuỗi hư từ “à ơi, ầu ơ…”. Ru còn được nâng cao bằng những làn điệu dân ca khắp các vùng đất nước. Lúc này, lời ca không còn là những câu ca dao lục bát nữa mà phong phú hơn và âm điệu cũng hoàn chỉnh hơn như những ca khúc, như bài Ru con Nam Bộ là một ví dụ tiêu biểu.
Về sau, rất nhiều nhạc sĩ đã sáng tác ra những ca khúc mới mang âm điệu ru trên cơ sở chất liệu của những khúc ru dân gian khắp các vùng đất nước: Mẹ yêu con của Nguyễn Văn Tý, Từ trên đỉnh núi của Nguyên Nhung, Lời ru trên nương của Hồ Thuận An, Ru con trong đêm pháo hoa của Hoàng Vân, Lời ru theo sóng của Trần Khánh, Khúc hát ru của người mẹ trẻ của Phạm Tuyên, Khúc ru mùa xuân của Nguyễn Đình San, Ru con mùa đông của Đặng Hữu Phúc…
Dù là hát ru theo hình thức ngâm ngợi (à ơi, ầu ơ, bang bồng…) hay theo các làn điệu dân ca, hoặc hát những ca khúc mới, đặc điểm chung là tạo nên những âm điệu êm ả, thanh bình với tiết tấu chậm rãi, dàn trải để đưa trẻ thơ nhanh chóng chìm vào giấc ngủ nồng nàn. Người ta càng có ý thức trong viêc ru trẻ, nghĩa là càng bộc lộ tình cảm trong giọng hát thì đứa trẻ càng dễ dàng đến với giấc ngủ và ngủ càng sâu. Hãy quan sát một người ru trẻ. Nếu người đó chỉ âm ư, nghêu ngao một cách bâng quơ, vừa hát vừa nhìn đi chỗ khác, để tâm vào việc khác thì hiệu quả đến với trẻ rất ít. Ngược lại, nếu đứa trẻ đang khóc, bắt đầu bằng tiếng nựng của người lớn, rồi vừa âu yếm nhìn vào chúng, vừa để hết tình cảm vào lời hát để cất lên những âm điệu ru thiết tha thì chúng sẽ nín ngay, rồi hau háu nhìn vào người hát, dần dần lim dim đôi mắt, chìm vào giấc ngủ ngon lành. Vấn đề không phải là hát hay mà là hát có tình. Như vậy bất cứ người mẹ nào cũng có thể hát ru con, chỉ cần có ý thức về việc này và hát bằng tất cả tình cảm yêu thương nhất của mình dành cho đứa con.
Trẻ thơ ngay từ khi lọt lòng mẹ, thậm chí từ khi còn là bào thai đã đựơc sớm tiếp xúc với hát ru, một mặt sẽ nhanh chóng nảy nở năng khiếu âm nhạc vì do sớm được làm quen với những âm thanh trầm bổng, khoan nhặt trong lời ru, mặt khác sẽ tạo ngay cho trẻ những yếu tố dịu dàng, nhân hậu của tính cách, tâm hồn.
Nói đến hát ru là nói đến lòng bao dung, nhân hậu, sự dịu dàng, nhân ái, đến khát vọng đựơc sống hoà bình, hạnh phúc, đến lòng mong mỏi cho trẻ thợ đựoc yên ấm trong sự che chở của cuộc đời. Bởi vậy, những người cục cằn, thô lỗ, những kẻ nghiệt ngã, ích kỷ thật khó hát ru. Một ý khác ở đây: Ru phải là lời hát được cất lên rất tự nhiên khi chúng ta thực sự ấp iu trẻ thơ, cầu mong cho chúng bình yên, mau lớn. Như vậy, bên cạnh việc bồi dưỡng tốt đẹp cho tâm hồn trẻ thơ phát triển, bản thân những người mẹ khi cất tiếng ru con cũng tự nâng cao tâm hồn mình lên.
Thật đáng tiếc, những người mẹ trẻ ngày nay gần như không còn biết đến việc ru con. Thay cho sự vỗ về nựng nịu, thay cho hát ru, rất nhiều người mẹ muốn con mau ngủ để được việc của mình đã tìm mọi cách rung, lắc, có khi bực dọc còn quát tháo, thậm chí cả việc đánh cho con khóc để chúng mệt quá sẽ phải ngủ. Đó là việc làm chẳng những phản khoa học mà còn phản nhân cách, tâm hồn. Lại có không ít người mẹ cũng biết rằng con cần nghe tiếng ru mới ngủ được bèn mở những bài hát ru có sẵn do các ca sĩ chuyên nghiệp hát để chúng nghe. Kể ra, nếu điều chỉnh âm thanh (volume) nhỏ nhẹ vừa đủ cho trẻ nghe được tiếng hát thì cũng còn tốt hơn rất nhiều việc rung, lắc nói trên. Nhưng như vậy chỉ là thuần tuý nghe âm nhạc mà không có yếu tố giao lưu tình cảm nhân ái của người mẹ như đã nói, sẽ hạn chế nhiều việc phát triển tâm hồn của trẻ, không thể bằng được người mẹ trực tiếp hát ru, dù không thể hay bằng nghe đĩa, tất nhiên.
Bây giờ người ta chỉ còn thấy phổ biến hơn là bà ru cháu, chứ thật là hiếm mẹ ru con. Đó là một sự lạc hậu, thụt lùi so với lịch sử. Có nhiều lý do giải thích hiện tượng này. Có thể vì các cháu suốt ngày đi nhà trẻ? Có thể vì mẹ quá bận không còn thời gian? Những điều đó thật khó chấp nhận. Chỉ có thể tìm nguyên nhân ở sự nghèo nàn về vốn liếng thơ ca, vốn liếng các bài hát ru của rất nhiều người mẹ hôm nay. Và cũng phải chăng do quan niệm của họ bây giờ đã đổi khác khi mà nhịp điệu cuộc sống hiện đại đã tác động đến mọi nếp cảm nghĩ hàng ngày?
Có phải vì như thế mà bây giờ tuy trẻ em có thể thông minh, láu lỉnh hơn xưa, nhưng sự ngoan ngoãn, nết na, lễ phép, giàu lòng nhân ái thì không bằng ngày trước? Có liên quan gì chăng đến vấn đề hát ru chúng ta đang bàn?
