Tết Thanh Minh – truyền thống uống nước nhớ nguồn
Theo quan niệm xưa, tảo mộ trong Tết Thanh Minh là một việc trọng đại, thể hiện vai trò của những người con trai trong gia đình. Xuất đinh – tức nam nhân trong dòng họ – được xem là người có trách nhiệm chăm sóc, sửa sang phần mộ tổ tiên.
Trong năm 2025, tiết Thanh Minh bắt đầu từ ngày 4/4 và kết thúc vào ngày 19/4 dương lịch. Ngày Tết Thanh Minh chính rơi vào thứ Sáu, ngày 7/3 âm lịch.
Đây là một trong những dịp lễ truyền thống quan trọng không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia Đông Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên.
Ý nghĩa của tảo mộ trong tiết Thanh Minh
Tảo mộ là phong tục có từ bao đời, mang ý nghĩa sâu sắc về lòng hiếu thảo và đạo lý "uống nước nhớ nguồn". Vào dịp này, con cháu tập trung viếng mộ, dọn dẹp, tu sửa và cúng kiếng để bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên.
Đối với người Việt, tảo mộ không chỉ là một nghi thức mà còn là sự kết nối giữa các thế hệ. Đặc biệt, con trai trong gia đình dù ở xa cũng cố gắng trở về để tảo mộ ông bà, thể hiện trách nhiệm nối dõi tông đường và giữ gìn truyền thống gia đình.
Tầm quan trọng của việc chăm sóc mộ phần
Người xưa quan niệm rằng, mồ mả tổ tiên yên ổn thì con cháu mới được bình an, phát đạt. Ngược lại, nếu mộ phần bị bỏ bê, gia đạo dễ gặp trắc trở. Vì vậy, tảo mộ không chỉ là hành động bày tỏ lòng hiếu kính mà còn thể hiện sự chăm lo đến phúc phần của gia đình.
Chính vì ý nghĩa thiêng liêng đó, tảo mộ ngày Thanh Minh không chỉ là trách nhiệm mà còn là nét đẹp truyền thống, giúp thế hệ sau luôn ghi nhớ cội nguồn và duy trì sợi dây gắn kết gia đình.
Quan niệm xưa và nay về việc con rể, con gái đi tảo mộ
Người xưa quan niệm rằng "dâu con, rể khách", con gái lấy chồng là người thuộc gia đình khác, nên con gái và con rể không nên tham gia vào việc tảo mộ bên nhà vợ.
Trong xã hội phong kiến, con rể thường rất khách sáo với gia đình vợ, thậm chí có người hiếm khi về thăm. Theo quan niệm truyền thống, rể là khách, mà khách thì không tham gia sâu vào việc nhà vợ. Việc tảo mộ được coi là trách nhiệm của nam nhân trong dòng họ, thể hiện vai trò nối dõi tông đường. Nếu gia đình không có con trai, con rể mới được thay mặt thực hiện nghi lễ cúng kiếng.
Thời xưa, quan niệm về con trai, con gái rất nặng nề. Không có con trai nối dõi bị xem là một sự mất phúc lớn, thậm chí có thể bị coi là tuyệt tự. Trong tín ngưỡng truyền thống, hương hỏa là trách nhiệm của nam giới, con gái và con rể không được tham gia. Nếu con rể đi tảo mộ nhà vợ, điều đó có thể hàm ý rằng gia đình không có con trai, mất phước, nên con rể phải thay mặt.
Tương tự, con gái khi đã lấy chồng thì thuộc về nhà chồng, không còn là người của gia đình ruột thịt. Người xưa có câu "sống là người nhà chồng, chết là ma nhà chồng", hay "con gái lấy chồng như bát nước đổ đi", nên nếu con gái về tảo mộ nhà đẻ, điều đó giống như người ngoài đến viếng mộ, thậm chí có thể bị xem là mang vận xui về nhà chồng hoặc xúc phạm gia đình ruột thịt. Vì vậy, nếu có về tảo mộ, con gái và con rể cũng chỉ đứng ngoài quan sát, không tham gia cúng tế.
Sự thay đổi trong quan niệm ngày nay
Ngày nay, quan điểm về tảo mộ đã có nhiều thay đổi. Tảo mộ không chỉ là một nghi lễ mà còn là dịp để con cháu thể hiện lòng hiếu kính, tưởng nhớ tổ tiên. Nhiều gia đình coi đây là cơ hội để giới thiệu con rể, con dâu với người thân đã khuất, cũng như giúp thế hệ sau ghi nhớ tổ tiên, nhận biết mộ phần để duy trì việc thờ cúng.
Ngoài ra, dịp Thanh Minh cũng là lúc dòng họ tụ họp, kết nối tình thân, giúp các thế hệ con cháu hiểu rõ hơn về gia phả và quan hệ họ hàng. Chính vì vậy, quan niệm trọng nam khinh nữ dần được cởi bỏ, con gái và con rể được khuyến khích tham gia tảo mộ, đặc biệt là những chàng rể mới.
Mặc dù việc kiêng kỵ xưa đã không còn phù hợp với thời đại hiện đại, nhưng nghi lễ cúng tế vẫn do trưởng nam đảm nhận. Vì thế, con gái và con rể có thể cùng tham gia nhưng không chủ trì việc thắp hương, trừ khi gia đình không có con trai hoặc con trai còn nhỏ chưa đảm đương được trách nhiệm.
Giữ gìn truyền thống – trân trọng sự đổi mới
Việc tảo mộ Thanh Minh vẫn là một nét đẹp văn hóa được duy trì qua nhiều thế hệ, thể hiện tinh thần uống nước nhớ nguồn. Dù quan niệm có thay đổi, nhưng giá trị cốt lõi của truyền thống vẫn được gìn giữ, giúp gia đình gắn kết hơn và thế hệ con cháu hiểu rõ về nguồn cội.
