Dưa chuột từ lâu đã là loại rau quả quen thuộc trong bữa ăn của nhiều gia đình Việt. Với vị giòn ngọt, thanh mát, giá thành phải chăng và đặc tính giải nhiệt tốt, dưa chuột được sử dụng để ăn sống, làm nộm, muối chua hay chế biến kèm nhiều món ăn. Tuy nhiên, đôi khi người dùng lại gặp phải tình huống dưa chuột có vị đắng bất thường. Vậy dưa chuột bị đắng có độc không, có nên ăn tiếp hay bỏ đi? Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, mức độ nguy hiểm và cách xử lý an toàn.
Vì sao dưa chuột có vị đắng?
Vị đắng trong dưa chuột chủ yếu xuất phát từ cucurbitacin – một nhóm hợp chất triterpenoid đặc trưng của họ bầu bí (dưa chuột, bí ngòi, bí đỏ, mướp, mướp đắng...). Đây là cơ chế tự vệ tự nhiên của cây nhằm chống lại côn trùng, sâu bệnh và các yếu tố bất lợi từ môi trường.
Trong điều kiện bình thường, hàm lượng cucurbitacin trong quả chín rất thấp, gần như không ảnh hưởng đến hương vị nên sẽ không gây vị đắng. Nhưng khi cây rơi vào tình trạng “stress” như:
- Thời tiết nắng nóng gay gắt, hạn hán kéo dài.
- Đất trồng thiếu dinh dưỡng, khô cằn.
- Giống cây kém ổn định hoặc lai tạo không đồng đều.
- Chăm sóc không đúng cách.
Khi đó, cucurbitacin có thể tăng mạnh và di chuyển từ lá, thân sang quả, tập trung nhiều nhất ở phần đầu cuống hoặc đầu hoa. Đây chính là lý do nhiều người chỉ cắn thử một đầu dưa đã thấy vị đắng rõ rệt.
Dưa chuột đắng có độc không?
Nhiều người vẫn nghĩ dưa chuột đắng chỉ là do giống hoặc điều kiện sinh trưởng và ăn tiếp mà không lo ngại. Tuy nhiên, các nghiên cứu y khoa cho thấy điều này có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe.
Ngưỡng an toàn: Ở nồng độ thấp, cucurbitacin hầu như không ảnh hưởng.
Ngộ độc nhẹ: Khi hàm lượng vượt khoảng 30 ppm, một số người có thể gặp triệu chứng rối loạn tiêu hóa sau 30 phút như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy.
Ngộ độc nặng: Ở mức cao hơn, cucurbitacin có thể gây tổn thương gan, thận, tụt huyết áp và mất nước.
Đáng chú ý, cucurbitacin rất bền với nhiệt, không bị phân hủy khi nấu, luộc, chiên hay muối dưa. Điều này có nghĩa là, nếu quả dưa ban đầu đã chứa độc tố, mọi cách chế biến cũng không làm mất đi nguy cơ.
Một số ca ngộ độc thực tế
Ngộ độc cucurbitacin không quá phổ biến nhưng đã được ghi nhận tại nhiều quốc gia:
Cộng hòa Czech năm 2024: Một phụ nữ khỏe mạnh bị đau bụng dữ dội và nôn mửa sau khi ăn bánh mì làm từ bí ngòi tự trồng có vị đắng. Kết quả xét nghiệm khẳng định nguyên nhân đến từ cucurbitacin.
Pháp năm 2018: Hai phụ nữ bị ngộ độc sau khi ăn súp bí đỏ có vị đắng. Vài tuần sau, họ còn gặp hiện tượng rụng tóc – một tác dụng phụ hiếm nhưng liên quan đến độc tính của cucurbitacin.
Những trường hợp này cho thấy vị đắng chính là tín hiệu cảnh báo duy nhất. Nếu cố tình ăn tiếp, người dùng có thể đối mặt với nhiều rủi ro sức khỏe không lường trước.
Có nên ăn dưa chuột đắng không?
Dù chỉ có vị đắng nhẹ, việc cố gắng ăn tiếp hay chỉ bỏ phần đầu quả cũng không đảm bảo an toàn. Nguyên nhân là vì cucurbitacin có thể phân bố không đồng đều, lan cả vào phần thịt quả.
Một số mẹo dân gian như chà xát phần đầu đã cắt với phần thân để tạo bọt trắng nhằm “rút” bớt chất đắng có thể giúp giảm vị, nhưng hoàn toàn không loại bỏ được độc tố khi hàm lượng cao.
Do đó, khi phát hiện dưa chuột có vị đắng, cách tốt nhất và an toàn nhất là bỏ đi toàn bộ quả. Nếu có dùng chỉ dùng lượng rất ít, tránh ăn nhiều một lúc dưa chuột bị đắng. Đặc biệt với trẻ nhỏ thì nên tránh.
Cách chọn và bảo quản dưa chuột ngon, ít bị đắng
Để tránh mua phải hoặc trồng ra dưa chuột đắng, bạn có thể tham khảo những mẹo sau:
- Quả ngon thường có màu xanh vừa phải, vỏ căng bóng, gai mềm, dáng cong tự nhiên.
- Quả dễ bị đắng thường sẫm màu, vỏ nhăn, khô héo hoặc đầu cuống teo.
- Điều kiện trồng và chăm sóc
- Trồng ở nơi mát mẻ, đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng.
- Tưới đủ nước, che chắn khi nắng nóng kéo dài.
- Sử dụng giống ổn định, đã được kiểm chứng ít đắng.
Bảo quản đúng cách:
Nên để dưa chuột ở nơi thoáng mát hoặc trong ngăn mát tủ lạnh.
Tránh để dưa tiếp xúc trực tiếp ánh nắng hoặc bảo quản quá lâu gây biến đổi chất lượng.
