Trong cuộc sống hiện đại, việc đánh giá năng lực một con người không chỉ dựa vào học vấn hay lời nói mà còn cần đến sự quan sát tinh tế và hiểu biết sâu sắc về tính cách, hành vi. Từ hàng ngàn năm trước, Quỷ Cốc Tử – bậc thầy về thuật dùng người trong lịch sử Trung Hoa – đã đúc kết ra ba biểu hiện rõ ràng của người kém năng lực. Dù trải qua bao thời đại, những nhận định này vẫn còn nguyên giá trị và đáng để mỗi người suy ngẫm.
Quỷ Cốc Tử: Bậc thầy quan sát nhân tâm
Quỷ Cốc Tử là một trong những nhân vật huyền thoại nổi bật trong văn hóa cổ Trung Hoa, được biết đến như một nhà tư tưởng, chiến lược gia, đạo sĩ, nhà giáo dục lỗi lạc. Ông không chỉ là người sáng lập trường phái tung hoành (thuật ngoại giao) mà còn nổi tiếng với tài phân tích tâm lý, khả năng quan sát và thấu hiểu con người. Trong các ghi chép cổ, ông từng khẳng định rằng: “Người không có năng lực, chỉ cần nhìn lướt qua cũng nhận ra được”. Dưới đây là ba đặc điểm điển hình mà ông từng nhấn mạnh về người bất tài.
1. Luôn thích khoe khoang bản thân
Người có năng lực thực sự thường không cần phô trương. Họ hiểu rằng sức mạnh nội tại là điều không thể đánh tráo bằng lời nói hoa mỹ. Ngược lại, những người thiếu năng lực lại thường cố tình thể hiện bản thân quá mức, khoác lên mình vẻ ngoài thành đạt, giỏi giang để che đậy sự trống rỗng bên trong.
Trong môi trường công sở hay các mối quan hệ xã hội, bạn có thể dễ dàng nhận ra mẫu người này: họ thường là người nói nhiều hơn làm, thích kể lể về thành tích cũ, thường xuyên tìm cách làm nổi bật vai trò của mình dù không đóng góp thực sự. Theo quan điểm của Quỷ Cốc Tử, đây là biểu hiện của sự bất an và thiếu tự tin – nền tảng của sự bất tài.
2. Mưu cầu lợi ích bằng thủ đoạn
Không ai phủ nhận giá trị của đồng tiền trong cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, giữa việc làm giàu bằng năng lực và mưu cầu lợi ích bằng thủ đoạn, là hai con đường hoàn toàn khác biệt. Người có năng lực chọn con đường minh bạch, đầu tư vào giá trị và uy tín. Trong khi đó, người bất tài thường tìm cách lách luật, thao túng, trục lợi hoặc thậm chí gây hại đến người khác để thu lợi cá nhân.
Theo phân tích từ Luận ngữ và nhiều tác phẩm triết học cổ, người không đủ năng lực nhưng lại quá ham tiền bạc thường không có khả năng quản lý lâu dài, dễ đánh mất đạo đức và uy tín. Một xã hội phát triển bền vững cần dựa trên nền tảng công bằng và minh bạch – điều mà người bất tài bằng thủ đoạn sẽ không bao giờ duy trì được.
3. Lười biếng và thiếu chí tiến thủ
Lười biếng là một trong những “căn bệnh” lớn nhất kìm hãm sự phát triển cá nhân. Người không có động lực vươn lên thường chấp nhận hoàn cảnh, đổ lỗi cho ngoại cảnh và biện minh cho sự trì trệ của bản thân. Họ dễ bị cám dỗ bởi lối sống hưởng thụ, ngại thay đổi và không muốn đối mặt với thử thách.
Quỷ Cốc Tử từng nói: “Người lười là người không thể được dùng”. Điều này thể hiện rõ tầm nhìn xa trông rộng của ông. Bởi trong bất kỳ lĩnh vực nào, sự chăm chỉ và kiên trì đều là yếu tố cốt lõi giúp con người vượt qua giới hạn bản thân. Franklin – danh nhân nước Mỹ – cũng từng khẳng định: “Sự lười biếng đi rất chậm, nên nghèo đói sẽ nhanh chóng vượt qua nó”.
