Khi con người cảm nhận rằng họ có thể đối mặt với thất bại, họ thường tự điều chỉnh kỳ vọng bằng cách hạ thấp năng lực của chính mình. Điều này giúp họ giải thích rằng kết quả không như mong muốn là do thiếu cẩn trọng thay vì do sự bất lực hoàn toàn.
Trong thực tế, mức độ tự tin của trẻ em có thể được phản ánh qua các câu nói thường ngày. Cha mẹ cần chú ý tìm hiểu những diễn biến tâm lý ẩn sau bốn cụm từ phổ biến mà trẻ hay sử dụng, từ đó hỗ trợ nuôi dưỡng và phát triển niềm tin vào bản thân cho con cái một cách hiệu quả hơn.
"Con không thể làm được!"
Khi trẻ nói "Con không thể làm được" hoặc "Con chắc chắn sẽ thất bại," đó thường là cách chúng bảo vệ lòng tự trọng non nớt. Trẻ sợ cố gắng hết sức nhưng vẫn thất bại, nên chọn từ bỏ ngay từ đầu để tránh tổn thương.
Để giúp con tự tin hơn, bố mẹ có thể áp dụng các chiến lược sau:
- Chia nhỏ nhiệm vụ: Phân chia việc lớn thành các bước nhỏ, dễ thực hiện. Ví dụ, thay vì "học đi xe đạp," đặt mục tiêu "giữ thăng bằng trong 5 phút."
- Xây dựng lại ngôn ngữ tích cực: Thay vì nói "Mẹ tin con làm được," hãy thử "Nếu con ngã, mình sẽ cùng tìm cách khắc phục."
- Ghi nhận tiến bộ dù nhỏ: Tạo "danh sách thành quả" để trẻ thấy giá trị từ cả những sai lầm, như "Con đã học được cách phanh đúng lúc!"
Những cách này giúp trẻ cảm thấy an toàn và sẵn sàng đối mặt thử thách.
Những cách này giúp trẻ cảm thấy an toàn và sẵn sàng đối mặt thử thách
“Con thật ngốc/Con sẽ không bao giờ học được”
Câu nói này phản ánh sự hồi tưởng cảm xúc về những lần thất bại trong quá khứ, giống như việc sợ chạm vào ấm nước vì từng bị bỏng. Thực tế, hoàn cảnh hiện tại đã khác, nhưng não bộ thường phóng đại nỗi sợ cũ để tự dọa mình.
Chẳng hạn, một chuyên gia từng bị thầy giáo chỉ trích khi không giải được bài toán trên bảng lúc nhỏ. Sự kiện ấy in dấu “Tôi không giỏi toán” trong tâm trí ông, ám ảnh suốt cuộc đời. Mỗi lần trượt toán, hình ảnh người thầy lại hiện về với lời khẳng định: “Con sẽ không bao giờ giỏi toán đâu.”
Những thất bại nếu không được xử lý đúng cách sẽ trở thành “dấu ấn tâm lý.” Thay vì dán nhãn tiêu cực, bố mẹ nên gợi nhắc điểm sáng của trẻ: “Con từng học nhảy dây chỉ trong ba ngày mà!”; thay câu “Con sẽ không bao giờ học được” bằng “Con vẫn chưa thành thạo”; và đưa ra phản hồi thực tế khi trẻ cố gắng: “Động tác cổ tay vừa rồi chuẩn hơn lần trước rồi!” Những điều này giúp trẻ vượt qua nỗi sợ và xây dựng niềm tin vào chính mình.
“Tất cả là lỗi của họ”
Khi trẻ thường nói “Tất cả là lỗi của họ” hoặc “Nếu không có…”, đó là cách chúng đẩy trách nhiệm ra bên ngoài để tránh đối mặt với nỗi sợ thất bại. Lâu dần, trẻ hình thành tư duy phụ thuộc vào yếu tố bên ngoài (may mắn, người khác, môi trường) và mặc định rằng thành công hay thất bại nằm ngoài tầm kiểm soát của mình.
Tuy nhiên, tính cách trẻ chưa hoàn thiện và có thể thay đổi thông qua can thiệp phù hợp. Một phương pháp hiệu quả là trò chơi phân chia trách nhiệm bằng vòng tròn đồng tâm:
- Vòng ngoài cùng (màu đỏ): Ghi các yếu tố bên ngoài như “Mẹ không nhắc nhở”.
- Vòng giữa (màu vàng): Ghi yếu tố môi trường như “Trời mưa làm cặp sách ướt”.
- Vòng trong cùng (màu xanh lá): Tập trung vào giải pháp cá nhân như “Cất bài tập vào túi riêng trước khi đi ngủ”.
Bằng cách phân tích từng lớp, trẻ nhận ra rằng ngoài việc đổ lỗi, chúng có thể kiểm soát một số yếu tố. Phương pháp này giúp trẻ học cách chịu trách nhiệm và tìm giải pháp thay vì chỉ trích người khác. Bố mẹ cũng có thể áp dụng biểu đồ này mỗi khi trẻ gặp vấn đề để rèn luyện thói quen tư duy tích cực.
Bằng cách phân tích từng lớp, trẻ nhận ra rằng ngoài việc đổ lỗi, chúng có thể kiểm soát một số yếu tố
“Con sao cũng được…”
Câu nói này phản ánh "chứng sợ ra quyết định" của trẻ, giống như đứng trước quán trà sữa nhưng không dám chọn, cuối cùng phụ thuộc vào người khác. Trẻ sợ sai lầm và bị từ chối, nên tránh đưa ra lựa chọn. Tuy nhiên, việc kìm nén nhu cầu cá nhân lâu dài có thể dẫn đến căng thẳng tích tụ, biểu hiện qua hành vi như cắn móng tay, giật tóc, hoặc thậm chí bùng phát hoảng loạn.
Để giúp trẻ tự tin hơn, bố mẹ cần rèn luyện khả năng ra quyết định từ sớm:
- Lựa chọn giới hạn: Đưa ra hai tùy chọn thay vì hỏi mở. Ví dụ: “Con muốn ăn cơm hay mì?” hoặc “Con thích tất đỏ hay vàng?”
Thiết lập khu vực thử nghiệm: Cho phép trẻ quyết định một hoạt động gia đình nhỏ mỗi tuần, như xem kiến di chuyển.
- Trò chơi đèn giao thông:
+ Thẻ xanh: Quyết định nhanh với rủi ro thấp (mua ống nhòm cơ bản).
+ Thẻ vàng: Thảo luận ưu, nhược điểm (có nên thêm chân máy?).
+ Thẻ đỏ: Bố mẹ đảm bảo an toàn (kiểm tra nhà cung cấp uy tín).
Những phương pháp này giúp trẻ trải nghiệm niềm vui khi tự quyết định, đồng thời học cách cân nhắc rủi ro. Lưới an toàn từ bố mẹ (thẻ đỏ) giúp trẻ cảm thấy an tâm hơn khi đối mặt thử thách. Qua đó, trẻ dần phá vỡ tư duy tự ti và xây dựng sự tự tin tích cực.
