Trong suốt chiều dài lịch sử phong kiến, màu vàng luôn được xem là biểu tượng của quyền lực, sự cao quý và giàu sang. Từ Trung Hoa cổ đại đến các triều đại phong kiến Việt Nam, sang các nền văn minh phương Tây, màu vàng thường gắn liền với hoàng gia và giới quý tộc. Vậy tại sao màu sắc này lại được vua chúa lựa chọn? Hãy cùng khám phá những lý do sâu xa về mặt lịch sử, văn hóa và tâm linh để hiểu rõ hơn về sức hút đặc biệt của màu vàng.
1. Màu vàng - biểu tượng của ánh sáng và quyền lực tối thượng
Màu vàng là màu của ánh nắng mặt trời – nguồn sống và ánh sáng duy trì vạn vật. Trong quan niệm cổ xưa, mặt trời được xem là thần linh, là biểu tượng tối thượng của sự sống. Do đó, việc sử dụng màu vàng như một cách thể hiện quyền lực thần thánh, gần như bất tử của người đứng đầu quốc gia.
Ở phương Đông, màu vàng được xem là màu của Thiên tử – người được Trời trao quyền trị vì thiên hạ. Ở phương Tây, các hoàng đế, vua chúa cũng thường khoác lên mình trang phục có màu vàng hoặc được thêu chỉ vàng để thể hiện địa vị tối cao.
2. Màu vàng trong thuyết ngũ hành
Trong văn hóa Á Đông, theo thuyết Ngũ hành thì màu vàng là màu đại diện cho trung tâm trong ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ). Vàng tượng trưng cho đất – nền tảng vững chắc của vũ trụ. Vào thời nhà Đường, chỉ có hoàng đế mới được phép mặc áo long bào màu vàng. Những ai cố tình mặc màu vàng sẽ bị xem là khi quân, phạm thượng và có thể bị xử phạt nghiêm trọng.
Kiến trúc hoàng cung Trung Quốc như Tử Cấm Thành cũng sử dụng ngói lợp màu vàng – loại gạch đặc biệt dành riêng cho hoàng gia. Thậm chí, các đồ dùng, trang sức, y phục của hoàng hậu, vương phi cũng phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt về sắc độ của màu vàng. Điều này cho thấy màu vàng không đơn thuần là sở thích, mà là quy định mang tính pháp lý, thể hiện sự tôn nghiêm và đẳng cấp của hoàng tộc.
Ở Việt Nam, nhiều tài liệu ghi chép cho rằng trước nhà Lý thì dân chúng vẫn có thể mặc màu vàng nhưng từ khoảng năm 1182, triều đình thắt chặt quy định: Nghiêm cấm thường dân sử dụng màu sắc này. Sắc vàng từ đó chỉ xuất hiện trên trang phục của vua chúa để thể hiện sự quyền uy.
Dưới thời nhà Nguyễn, các sắc độ màu vàng khác nhau còn thể hiện sự phân định vai vế và giai cấp. Các sắc độ vàng khác nhau trên trang phục có thể cho thấy phẩm vị của họ.
3. Màu vàng trong văn hóa phương Tây
Không chỉ ở châu Á, các quốc gia phương Tây cũng xem màu vàng là biểu tượng của quý tộc và quyền lực. Trên vương miện của các vị vua châu Âu, vàng là chất liệu chính tượng trưng cho sự vĩnh cửu, bất biến. Trong nhà thờ Thiên Chúa giáo, màu vàng cũng được sử dụng để trang trí các vật phẩm linh thiêng như thánh giá, bình thánh, tượng chúa... nhằm tôn vinh sự thánh thiện và ánh sáng thiêng liêng.
Ngoài ra, trong các bức tranh tôn giáo thời Phục Hưng, các họa sĩ thường dùng sắc vàng để khắc họa hào quang của các vị thánh, thiên thần và Chúa – như một minh chứng cho việc màu vàng gắn liền với thần linh, quyền năng và sự cao cả.
4. Màu vàng – biểu tượng của sự giàu có và thịnh vượng
Vàng – kim loại quý có giá trị cao – chính là hình ảnh cụ thể nhất của sự giàu có. Vì vậy, màu vàng trở thành biểu tượng cho tài lộc, thịnh vượng. Vua chúa thời xưa luôn tích trữ vàng như một cách củng cố quyền lực, đảm bảo sự ổn định về kinh tế và quân sự. Trang phục, ngai vàng, binh khí hay các vật phẩm trong cung đều được dát vàng hoặc làm từ vàng thật – thể hiện sự xa hoa và quyền thế tuyệt đối.
Trong phong thủy, màu vàng còn mang năng lượng dương mạnh mẽ, thu hút may mắn, kích hoạt trí tuệ và nâng cao vị thế. Đây cũng là lý do vì sao trong các nghi lễ long trọng, người ta thường sử dụng màu vàng để trang trí, cầu mong quốc thái dân an, mùa màng bội thu.
5. Màu vàng và tâm lý quyền uy
Tâm lý học màu sắc cho thấy, màu vàng tạo cảm giác nổi bật, thu hút ánh nhìn và khơi dậy cảm giác tôn kính. Người mặc trang phục màu vàng sẽ dễ được chú ý hơn và khiến người đối diện cảm thấy nể phục. Đối với vua chúa – những người nắm trong tay vận mệnh quốc gia – việc tạo dựng hình ảnh oai nghiêm, quyền lực là điều tối quan trọng. Do đó, màu vàng được chọn như một công cụ củng cố vị thế và sự kính sợ từ thần dân.
6. Vị vua duy nhất dùng màu đen làm long bào
Tần Thủy Hoàng (210-259TCN) là hoàng đế đầu tiên sau khi thống nhất Trung Quốc. Nhưng ông lại chọn màu đen làm long bào.
Theo tư tưởng âm dương ngũ hành thời cổ đại, Tần Thủy Hoàng được cho là mang mệnh Thủy đức, tương ứng với hành Thủy trong ngũ hành. Trong bối cảnh lịch sử lúc bấy giờ, nước tượng trưng cho sức mạnh dập tắt những mầm mống phản kháng, giống như nước có thể dập tắt lửa. Sáu nước chư hầu từng tồn tại trước khi nhà Tần thống nhất thiên hạ được ví như những ngọn lửa nhỏ, và Tần quốc – như một dòng nước lớn – đã dập tắt tất cả.
Từ đó, màu đen, vốn là màu tượng trưng cho hành Thủy, được chọn làm màu sắc chủ đạo trong triều đình nhà Tần. Long bào, quân phục, cờ xí, đến lều trại đều sử dụng tông màu đen nhằm thể hiện quyền uy và sự thống trị tuyệt đối. Ý nghĩa sâu xa hơn là để khẳng định: một khi đã bị chinh phục, các thế lực cũ sẽ không thể “tro tàn cháy lại”.
Dân gian lưu truyền rằng tổ tiên Tần Thủy Hoàng họ Doanh, từng có công lớn trong việc giúp Đại Vũ trị thủy – một công việc đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về nước. Vì vậy, hoàng đế Thuấn đã ban cho dòng họ này họ Doanh, như một sự ghi nhận công lao. Từ đây, nước và hành Thủy trở thành yếu tố cốt lõi trong văn hóa chính trị và tâm linh của người Tần.
Sự sùng bái yếu tố thủy (nước) dẫn đến việc người dân thời Tần cũng xem màu đen là biểu tượng may mắn, gắn liền với vượng khí và sự bảo hộ của triều đình. Màu đen không chỉ là hoàng sắc thời Tần, mà còn lan tỏa trong đời sống thường nhật, được dân gian đón nhận rộng rãi.
Tương truyền rằng Tần Thủy Hoàng từng ban chiếu lệnh nghiêm cấm sử dụng cờ xí màu khác trong quân đội. Bất cứ ai vi phạm – kể cả người trong hoàng tộc – đều bị xử tử không khoan nhượng. Điều này cho thấy sự nhất quán tuyệt đối trong việc duy trì biểu tượng thống trị dựa trên yếu tố ngũ hành và màu sắc.
Nhưng sau đó dân gian cũng lưu truyền rằng màu đen đã mang lại xui xẻo khiến nhà Tần diệt vong. Các triều đại sau hầu hết dùng màu vàng (nhà Hán dùng màu đỏ).
Kết luận: Việc vua chúa lựa chọn màu vàng không chỉ bắt nguồn từ sở thích hay ngẫu nhiên, mà là sự kết tinh của nhiều yếu tố văn hóa, lịch sử và tâm linh. Màu vàng đại diện cho ánh sáng, thần linh, sự thịnh vượng và quyền lực tối cao – tất cả những điều mà một vị vua cần để củng cố vị trí của mình trong lòng dân chúng. Cho đến ngày nay, màu vàng vẫn giữ sức hút đặc biệt, không chỉ trong lĩnh vực thời trang, kiến trúc mà còn là biểu tượng của sự sang trọng, quý phái và thành công.
