Tết Đoan Ngọ – còn được dân gian quen gọi là “Tết diệt sâu bọ” – diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của người Việt. Không chỉ là dịp để thưởng thức những món ăn đặc trưng theo mùa, Tết Đoan Ngọ còn mang trong mình ý nghĩa tâm linh sâu sắc: trừ tà, xua đuổi khí xấu, bảo vệ sức khỏe và cầu mong sự may mắn cho cả gia đình.
Vì sao Tết Đoan Ngọ là dịp để trừ tà?
Theo quan niệm dân gian, “Đoan” có nghĩa là bắt đầu, còn “Ngọ” là khoảng thời gian từ 11h đến 13h – thời điểm mà dương khí trong ngày đạt cực đại, thời tiết oi bức và dễ sinh tà khí. Đây cũng là lúc cơ thể con người trở nên mệt mỏi do sự bức bối của thời tiết, dễ nhiễm bệnh. Đặc biệt, mùa hè là thời điểm sâu bọ sinh sôi nảy nở, phá hoại mùa màng và ảnh hưởng đến sức khỏe.
Chính vì vậy, Tết Đoan Ngọ từ lâu được xem như “nghi thức mùa hè” để thanh lọc cơ thể, thanh trừ tà khí, cầu mong bình an và mùa màng bội thu.
Những cách trừ tà phổ biến trong ngày Tết Đoan Ngọ
1. Ăn thịt vịt để thanh nhiệt, trấn áp tà khí
Thịt vịt là món ăn đặc trưng không thể thiếu trong ngày Tết Đoan Ngọ ở nhiều vùng miền. Theo y học cổ truyền, thịt vịt có tính hàn, giúp giải nhiệt cơ thể, rất thích hợp trong thời tiết nóng nực. Đồng thời, dân gian còn xem thịt vịt như món ăn mang ý nghĩa phong thủy: “vịt” trong tiếng Hán đọc gần giống “áp”, mang ý nghĩa “trấn áp” tà khí, giúp xua đi những điều không may mắn.
Ngoài ra, nhiều gia đình còn tặng nhau trứng vịt với mong muốn cầu phúc, cầu an, trừ bệnh tật.
2. Ăn cơm rượu nếp để “diệt sâu bọ”
Cơm rượu nếp – món ăn quen thuộc trong ngày Đoan Ngọ – được lên men từ nếp lứt hoặc nếp cái hoa vàng. Theo dân gian, việc ăn cơm rượu vào sáng sớm sẽ giúp “giết sâu bọ” – tức là tiêu diệt ký sinh trùng trong đường ruột, giải độc và giúp tiêu hóa tốt hơn. Đồng thời, rượu nếp còn có tính ấm, giúp cân bằng âm dương trong cơ thể.
3. Treo lá ngải cứu, xương rồng trừ tà khí
Một phong tục đặc trưng khác là treo lá ngải cứu hoặc xương rồng ở cửa nhà, đặc biệt là cửa chính hoặc cửa sổ, để ngăn chặn tà khí xâm nhập. Ngải cứu là loại thảo mộc có khả năng tẩy uế, giúp thanh lọc không khí. Thời điểm treo hiệu quả nhất là trước giờ Ngọ ba khắc (khoảng 10h30 sáng), khi dương khí cực thịnh.
Nhiều người cũng đốt lá ngải đã phơi khô để xông nhà, giúp tạo mùi hương dễ chịu và “đuổi ma quỷ”, nhưng cần chú ý an toàn phòng cháy.
4. Mang túi hương thảo mộc bên mình – vừa thơm vừa xua âm khí
Túi hương (túi thơm) được làm từ các loại thảo mộc như hương nhu, bồ kết, ngải cứu, bạch ngọc lan, lá sả, gừng… mang theo bên mình để xua tan tà khí, phòng bệnh và giúp tinh thần thư thái. Đặc biệt, túi hương có chứa bột hùng hoàng – một loại khoáng chất có khả năng trấn tà được dân gian sử dụng từ xa xưa.
5. Đeo chỉ đỏ hoặc dây cát tường để cầu may
Trong ngày Đoan Ngọ, người lớn và trẻ nhỏ thường được buộc chỉ đỏ vào cổ tay hoặc cổ chân như một vật hộ thân, trừ tà khí, phòng tránh tai ương. Dây chỉ đỏ còn được treo ở cửa ra vào hoặc để bên nôi trẻ em, với niềm tin sẽ mang lại bình an và kéo dài tuổi thọ.
6. Ăn hoa quả chua, ngũ sắc để cân bằng âm dương
Mận, mơ, vải, xoài... là những loại trái cây chua được yêu thích trong ngày Đoan Ngọ. Theo quan niệm dân gian, vị chua giúp cân bằng âm dương, kích thích tiêu hóa và trừ tà khí. Đồng thời, người ta còn chuẩn bị đĩa hoa quả ngũ sắc – tượng trưng cho ngũ hành – để cúng tổ tiên, cầu mong may mắn và hạnh phúc cho cả năm.
7. Nhuộm móng tay – phong tục kỳ lạ mà ý nghĩa
Một phong tục cổ xưa khá độc đáo là nhuộm móng tay cho trẻ em bằng lá cây, với niềm tin rằng màu sắc sặc sỡ sẽ khiến tà ma sợ hãi, tránh xa con trẻ. Người lớn cũng có thể nhuộm móng tay như một hình thức trừ tà, cầu may mắn.
8. Khảo cây – nghi thức dân gian độc đáo
Tại một số vùng quê, người dân còn tổ chức lễ “khảo cây” – một nghi thức tượng trưng với mục đích kích thích cây cối ra hoa kết trái. Người ta sẽ “dọa” cây bằng cách đánh nhẹ vào thân, trong khi người khác xin tha với lời hứa “năm sau ra nhiều quả”. Dân gian tin rằng điều này giúp mùa màng bội thu, mang lại sung túc.
9. Những điều nên kiêng kỵ trong ngày Tết Đoan Ngọ
- Không nên ngủ dậy muộn, dễ sinh tà khí
- Tránh soi gương vào ban đêm
- Không nên đến những nơi u ám như nghĩa trang, bệnh viện
- Hạn chế nói lời xui xẻo hay mắng chửi, nhất là vào giờ Ngọ
Tết Đoan Ngọ không chỉ là ngày lễ ăn uống vui vẻ, mà còn là dịp để thanh lọc cơ thể, thanh tẩy môi trường sống và hướng về sự an yên, cát lành. Những phong tục, nghi thức trừ tà trong dịp này – dù đơn giản hay cầu kỳ – đều thể hiện niềm tin vào sự cân bằng âm dương, phòng bệnh và gìn giữ sức khỏe. Giữa nhịp sống hiện đại, gìn giữ và thực hành những nét đẹp truyền thống ấy chính là cách để ta kết nối với cội nguồn và tạo dựng cuộc sống hài hòa hơn.
*Thông tin tham khảo chiêm nghiệm
