Nhóm lao động tự do bao gồm những người buôn bán nhỏ lẻ, bán vé số, làm nghề tự do hoặc cộng tác viên cho các tổ chức, đơn vị mà không có hợp đồng lao động dài hạn.
Để được hưởng các chính sách an sinh, nhóm này có thể tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện. Dù Luật BHXH 2014 đã mở đường cho hình thức này, song số người tham gia vẫn còn thấp. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc quyền lợi ngắn hạn còn hạn chế, trong khi mức hỗ trợ của Nhà nước chưa thực sự hấp dẫn.
Nhằm khắc phục bất cập trên, Luật BHXH 2024 – có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 – bổ sung nhiều điểm mới quan trọng, đặc biệt liên quan đến trợ cấp thai sản, lương hưu và chế độ BHXH một lần, qua đó tăng quyền lợi và khuyến khích lao động tự do tham gia.
1. Lần đầu tiên bổ sung trợ cấp thai sản cho người tham gia BHXH tự nguyện
Theo các Điều 94 – 97 của Luật BHXH 2024, người tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng trợ cấp thai sản – một chính sách hoàn toàn mới, nhằm gia tăng tính hấp dẫn của chương trình, nhất là với phụ nữ trong độ tuổi sinh sản.
Cụ thể, mỗi trường hợp sinh con hoặc thai từ 22 tuần tuổi trở lên bị chết lưu, người tham gia được nhận 2 triệu đồng/trường hợp. Lao động nữ là người dân tộc thiểu số hoặc người Kinh có chồng là dân tộc thiểu số thuộc hộ nghèo còn được hưởng thêm khoản hỗ trợ theo quy định của Chính phủ.
Đáng chú ý, toàn bộ kinh phí chi trả do ngân sách nhà nước bảo đảm, người tham gia không phải đóng thêm nhưng vẫn được mở rộng quyền lợi. Chính sách này được kỳ vọng sẽ thu hút đông đảo lao động tự do tham gia BHXH tự nguyện. Quốc hội cũng giao Chính phủ quyền điều chỉnh mức trợ cấp phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội từng thời kỳ.
2. Nới điều kiện hưởng lương hưu, tạo cơ hội cho người tham gia muộn
Luật BHXH 2024 (Điều 98) quy định, người tham gia BHXH tự nguyện chỉ cần có tối thiểu 15 năm đóng BHXH là đủ điều kiện hưởng lương hưu – thay vì 20 năm như trước đây. Quy định mới mở rộng cơ hội cho những người bắt đầu tham gia muộn hoặc có quá trình đóng gián đoạn.
3. Tăng quyền lợi cho người đóng BHXH vượt thời gian quy định
Theo Điều 100, người lao động đã đủ điều kiện nhận lương hưu nhưng tiếp tục tham gia BHXH sẽ được nhận thêm trợ cấp bằng 2 lần mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho mỗi năm đóng vượt.
Ngoài ra, người có thời gian đóng vượt mức tương ứng với tỷ lệ lương hưu 75% (nam trên 35 năm, nữ trên 30 năm) cũng được nhận thêm trợ cấp một lần. Quy định này khẳng định nguyên tắc “đóng nhiều – hưởng nhiều”, khuyến khích người lao động duy trì tham gia lâu dài để đảm bảo an sinh bền vững.
4. Thay đổi lớn trong chính sách hưởng BHXH một lần
Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2024, tại Điều 102, quy định nhiều điểm mới quan trọng liên quan đến chính sách hưởng BHXH một lần. Theo đó, người bắt đầu tham gia BHXH từ ngày 1/7/2025 sẽ không còn được nhận BHXH một lần, trừ một số trường hợp đặc biệt như:
-
Đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH và không tiếp tục tham gia;
-
Ra nước ngoài để định cư;
-
Mắc bệnh hiểm nghèo như ung thư, bại liệt, xơ gan mất bù, lao nặng, AIDS;
-
Suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên hoặc là người khuyết tật đặc biệt nặng.
Chính sách mới được xây dựng nhằm hạn chế tình trạng người lao động nhận BHXH một lần ồ ạt, giúp họ duy trì quỹ an sinh và có nguồn thu nhập ổn định khi về già.
Tuy nhiên, những người đã tham gia BHXH trước ngày 1/7/2025 vẫn được giữ nguyên quyền lợi cũ: nếu sau 12 tháng không tiếp tục đóng và chưa đủ 20 năm tham gia, họ có thể nhận BHXH một lần theo quy định hiện hành.
Đáng chú ý, người đã đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ 15 năm đóng BHXH có thể lựa chọn hưởng trợ cấp hằng tháng thay vì nhận một lần – giúp đảm bảo nguồn thu nhập ổn định, lâu dài.
Ngoài ra, trường hợp ra nước ngoài định cư, mắc bệnh hiểm nghèo hoặc bị khuyết tật đặc biệt nặng, nếu đồng thời đủ điều kiện hưởng lương hưu và hưởng BHXH một lần, người lao động được quyền tự chọn hình thức nhận phù hợp với nhu cầu và hoàn cảnh thực tế.
