Trong kho tàng tri thức dân gian, những câu nói của người xưa luôn chứa đựng những bài học sâu sắc, vừa mang tính tâm linh, vừa đúc kết kinh nghiệm sống thực tế. Câu nói “Tháng 7 đừng động ong, tháng 8 đừng đánh rắn, tháng 9 đừng bắt lươn” thoạt nghe có vẻ bí ẩn, nhưng lại là lời cảnh báo quý giá về sự nguy hiểm và cách sống hòa hợp với thiên nhiên. Liệu ẩn sau lời khuyên này có phải chỉ là những điều kiêng kỵ mê tín, hay còn là những triết lý sinh tồn mà chúng ta cần học hỏi?
1. Tháng 7 Âm lịch: Cảnh giác với ong vò vẽ và ong bắp cày
Tháng 7 Âm lịch, hay còn được dân gian gọi là tháng "cô hồn", là thời điểm cuối hè đầu thu, khi thời tiết vẫn còn oi bức và là lúc các loài ong, đặc biệt là ong bắp cày và ong vò vẽ, hoạt động mạnh nhất. Đây là giai đoạn ong thợ bận rộn kiếm ăn để nuôi ấu trùng, khiến chúng trở nên cực kỳ hung hăng và nhạy cảm với mọi sự xâm nhập.
Việc vô tình đến gần hay làm rung động tổ ong có thể bị chúng xem là mối đe dọa, dẫn đến một cuộc tấn công dữ dội. Mặc dù nhiều người cho rằng ong chỉ đốt một lần rồi chết, nhưng với các loài ong vò vẽ hay ong bắp cày, chúng có thể đốt nhiều lần, gây ra những vết sưng tấy kéo dài và nọc độc mạnh hơn hẳn so với những tháng khác. Trong trường hợp bị cả đàn ong tấn công, nạn nhân có thể gặp nguy hiểm đến tính mạng. Vì vậy, lời khuyên của người xưa về việc "đừng động ong tháng 7" không phải là mê tín, mà là một bài học xương máu về sự tôn trọng và đề phòng với thiên nhiên để bảo vệ bản thân.
2. Tháng 8 Âm lịch: Chớ đánh rắn để tránh tai họa
Bước sang tháng 8 Âm lịch, cái nóng mùa thu vẫn còn gay gắt. Các loài rắn, đặc biệt là rắn độc, thường tìm đến những nơi rậm rạp, ẩm ướt như các cánh đồng lúa, bãi cỏ um tùm để săn mồi và tích trữ năng lượng chuẩn bị cho mùa đông. Rắn cái trong giai đoạn này cũng trở nên hung dữ hơn để bảo vệ trứng.
Khi làm việc hay đi lại trong những khu vực này, việc giẫm phải rắn là điều dễ xảy ra. Khi bị đe dọa, rắn sẽ phản ứng bằng cách cắn để tự vệ. Hậu quả của một vết cắn từ các loài rắn độc như rắn lục, rắn hổ mang hay rắn cạp nong là khôn lường. Trong bối cảnh y tế nông thôn còn nhiều hạn chế ngày xưa, một vết cắn có thể dẫn đến tàn tật hoặc thậm chí là tử vong. Vì vậy, lời dặn của người xưa về việc "đừng đánh rắn tháng 8" thực chất là lời nhắc nhở về sự thận trọng khi tiếp xúc với môi trường hoang dã. Việc cầm theo một cây gậy khi đi đêm không phải để tấn công, mà là để tạo ra âm thanh, xua đuổi rắn đi, vừa bảo vệ bản thân, vừa tránh làm hại chúng.
3. Tháng 9 Âm lịch: Tránh bắt lươn để bảo vệ sinh thái
Nghe có vẻ kỳ lạ khi lươn, một loài vật vô hại và là món ăn ngon, lại nằm trong danh sách cần kiêng kỵ. Tuy nhiên, lý do lại vô cùng sâu sắc và mang đậm tính triết lý. Tháng 9 Âm lịch là thời điểm lươn đã tích trữ đủ mỡ và trở nên béo khỏe, chuẩn bị bước vào giai đoạn ngủ đông. Vì vậy, chúng trở nên hung dữ và phản kháng mạnh mẽ hơn bình thường khi bị bắt.
Ngoài ra, một lý do quan trọng hơn cả là vào thời điểm này, phần lớn lươn cái đang mang thai. Bắt lươn vào tháng 9 đồng nghĩa với việc tiêu diệt cả một thế hệ, phá vỡ vòng đời sinh sản tự nhiên của chúng. Người xưa ở vùng nông thôn, dù không có kiến thức khoa học hiện đại, nhưng lại hiểu rất rõ nguyên lý “lưu giữ hạt giống” và sống dựa vào thiên nhiên. Việc không làm phiền lươn vào tháng 9 chính là cách để chúng có thể sinh sản, duy trì nguồn lợi thủy sản cho năm sau và đảm bảo sự cân bằng của hệ sinh thái đồng ruộng. Hành động này thể hiện sự khôn ngoan và tầm nhìn của người xưa trong việc bảo tồn tài nguyên thiên nhiên.
