Trong bối cảnh mức sinh của Việt Nam đang sụt giảm đáng lo ngại, Bộ Y tế mới đây đã đưa ra loạt đề xuất trong dự thảo Luật Dân số sửa đổi, nhằm khuyến khích các gia đình sinh đủ hai con, đặc biệt tại các khu vực có mức sinh thấp như TP HCM, khu công nghiệp, khu chế xuất và một số tỉnh, thành phía Nam.
Đề xuất Hỗ trợ nhà ở xã hội cho phụ nữ sinh đủ hai con
Một trong những điểm nổi bật trong dự thảo là đề xuất cho phép phụ nữ sinh đủ hai con tại các địa bàn có mức sinh thấp được ưu tiên tiếp cận chính sách hỗ trợ nhà ở xã hội. Theo đó, các cặp vợ chồng đang sinh sống và làm việc tại khu công nghiệp, khu chế xuất – nơi lao động nhập cư chiếm số đông – nếu sinh đủ hai con, sẽ có cơ hội hưởng các chính sách ưu đãi nhà ở do Nhà nước hỗ trợ.
Nhà ở xã hội là loại hình nhà ở do Nhà nước hoặc doanh nghiệp được hỗ trợ phát triển, nhằm cung cấp chỗ ở giá rẻ cho các nhóm ưu tiên như người thu nhập thấp, công nhân, và giờ đây có thể mở rộng thêm nhóm đối tượng là phụ nữ sinh đủ hai con – nếu đề xuất này được thông qua.
Nới lỏng chính sách sinh con và tăng quyền lựa chọn cho các cặp vợ chồng
Ngoài ưu đãi về nhà ở, Bộ Y tế cũng kiến nghị một loạt điều chỉnh về quyền sinh sản, bao gồm:
- Cho phép các cặp vợ chồng và cá nhân được quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách giữa các lần sinh.
- Đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản cho lao động nữ sinh con thứ hai, từ 6 tháng lên 7 tháng.
Các thay đổi này nhằm giảm áp lực tâm lý và tài chính cho phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, từ đó tạo điều kiện thuận lợi hơn để họ yên tâm lập gia đình và nuôi dạy con cái.
Tăng cường giáo dục sức khỏe sinh sản và tuyên truyền dân số
Dự thảo cũng nhấn mạnh vai trò của truyền thông và giáo dục trong việc thay đổi nhận thức xã hội. Các tổ chức, cơ quan sẽ có trách nhiệm:
- Tư vấn kiến thức sức khỏe sinh sản trước hôn nhân cho cả nam và nữ.
- Củng cố giá trị gia đình hai con – nuôi dạy con tốt là nền tảng phát triển bền vững.
- Truyền thông thay đổi hành vi của cá nhân, gia đình và xã hội trong việc duy trì mức sinh hợp lý.
Đây là cách tiếp cận đa chiều, không chỉ dừng ở chính sách hỗ trợ vật chất mà còn nâng cao nhận thức về dân số học, nuôi con khỏe, dạy con tốt.
Mức sinh của Việt Nam đang ở mức đáng báo động
Theo thống kê từ Bộ Y tế, mức sinh trung bình của Việt Nam hiện chỉ đạt 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế (2 con/phụ nữ). So với các nước trong khu vực Đông Nam Á, Việt Nam chỉ cao hơn Brunei, Malaysia, Thái Lan và Singapore – vốn đang nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới.
Riêng TP HCM – đô thị đông dân nhất cả nước – hiện chỉ đạt 1,39 con/phụ nữ, mức thấp nhất toàn quốc. Số tỉnh có mức sinh dưới mức thay thế cũng tăng nhanh chóng từ 22 tỉnh năm 2019 lên 32 tỉnh vào năm 2024, tập trung chủ yếu tại Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long.
Hệ lụy dài hạn nếu mức sinh tiếp tục giảm
Nếu xu hướng giảm sinh kéo dài, Bộ Y tế cảnh báo Việt Nam sẽ phải đối mặt với nhiều hệ lụy nghiêm trọng, bao gồm:
- Thiếu hụt lực lượng lao động trong tương lai.
- Tăng tốc độ già hóa dân số, kéo theo gánh nặng an sinh xã hội.
- Thu hẹp quy mô dân số và giảm năng lực cạnh tranh quốc gia.
- Gia tăng di cư từ nông thôn ra thành thị hoặc ra nước ngoài, ảnh hưởng tới cấu trúc dân số.
Bộ Y tế dự báo, nếu không có thay đổi chính sách kịp thời, đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, và đến năm 2054 có thể rơi vào tăng trưởng dân số âm.
Áp lực kinh tế là nguyên nhân chính khiến người trẻ ngại sinh con
Các chuyên gia cho rằng nguyên nhân lớn nhất khiến tỷ lệ sinh giảm là gánh nặng kinh tế. Chi phí sinh hoạt tăng cao, đặc biệt là chi phí chỗ ở, nuôi con (sữa, bỉm, giáo dục, y tế…), khiến nhiều cặp vợ chồng, đặc biệt tại đô thị lớn, trì hoãn hoặc từ chối việc sinh con.
Tại Hà Nội hay TP HCM, giá nhà đất không ngừng leo thang. Việc sở hữu một căn hộ hay thuê chỗ ở ổn định cũng đã là một thách thức với nhiều gia đình trẻ, chưa nói đến việc nuôi dạy con trong điều kiện đảm bảo.
Bài học từ các quốc gia có mức sinh thấp
Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc cũng đang đối mặt với tình trạng tương tự. Điển hình:
- Hàn Quốc tăng gấp ba ngân sách cho các chương trình khuyến sinh, hỗ trợ tài chính lớn cho gia đình sinh con.
- Hungary miễn thuế thu nhập cá nhân trọn đời cho phụ nữ sinh từ 4 con trở lên.
Những chính sách này cho thấy sự cần thiết của việc đầu tư dài hạn để hỗ trợ sinh sản và ổn định nhân khẩu học.
