Con don, hay còn gọi là con hon, là một loài gặm nhấm thuộc họ nhím. So với nhím, con don có kích thước nhỏ nhắn hơn, với đuôi dài và bộ lông ngắn, thô. Chúng thường sinh sống tại những khu rừng rậm, núi đá hoặc những khu vực đá vôi nhiệt đới. Ở Việt Nam, chúng chủ yếu phân bổ ở các vùng có rừng cây, nơi có nguồn thực phẩm tự nhiên phong phú.
Thực đơn của con don rất đa dạng, bao gồm nhiều loại rau củ, quả, rễ và mầm cây với đủ vị ngọt, bùi, đắng, chát. Chúng còn ăn thức ăn tinh hỗn hợp, thức ăn bổ sung khoáng và vitamin, cùng với các loại động vật như côn trùng, ốc, và giun đất. Đặc điểm của chúng là hoạt động chủ yếu vào ban đêm để kiếm ăn và thường ngủ vào ban ngày.
Mặc dù chưa nhiều người biết đến, thịt don lại được coi là một đặc sản quý giá của vùng núi rừng, không chỉ thơm ngon mà còn giàu dinh dưỡng. Một điểm thú vị là loài vật này khá khó thuần, nhưng lại có khả năng thích nghi tốt với nhiều loại môi trường khác nhau, từ rừng nguyên sinh cho đến các vùng đất nông nghiệp. Điều này khiến chúng trở thành một lựa chọn hấp dẫn cho các trang trại của nông dân.
Một ví dụ điển hình là anh Từ Dương Sơn ở Đắk Lắk, người đã khéo léo kết hợp nuôi con don với dúi, mang lại hiệu quả kinh tế ấn tượng với thu nhập hàng tỷ đồng mỗi năm. Hiện tại, trang trại của anh đang nuôi hơn 450 con don và hơn 1.400 con dúi má đào thái.
Khi còn là sinh viên ngành kỹ thuật với niềm đam mê chăn nuôi, anh đã tình cờ nghe được những chia sẻ của người thân về tiềm năng kinh tế của loài don. Điều này đã thúc đẩy anh tìm hiểu và quyết định nhập giống về thử nghiệm. Với nhận định rằng việc nuôi don mang lại lợi nhuận cao, anh đã không ngừng mở rộng quy mô chăn nuôi cho đến ngày nay.
Với nhận định rằng việc nuôi don mang lại lợi nhuận cao, anh đã không ngừng mở rộng quy mô chăn nuôi cho đến ngày nay
Theo chia sẻ của anh Sơn, cả don và dúi đều là loài vật dễ chăm sóc, với thức ăn phong phú và khó bị bệnh. Thức ăn của don chủ yếu là rau củ quả như bí ngô, dưa, chuối, thậm chí là cơm, cháo, cám don cũng rất phù hợp.
Hiện tại, giá giống don trên thị trường dao động từ 7 triệu đồng mỗi cặp, trong khi đó, giá don thịt từ 1,3 đến 1,8 triệu đồng/kg. Don có khả năng sinh sản hai lần trong năm, mỗi lứa từ 2-3 con. Khoảng 10 tháng tuổi, don đã có thể được thu hoạch làm thực phẩm, với trọng lượng từ 4-6kg sau một năm nuôi dưỡng. Mô hình chăn nuôi don và dúi của anh đã mang về khoảng 6 tỷ đồng doanh thu mỗi năm từ việc tiêu thụ giống và thịt.
Tương tự, anh Trịnh Văn Tiến ở Ninh Bình cũng xây dựng một trang trại bán hoang dã với gần 30 năm kinh nghiệm. Với lợi thế về đất đai bán sơn địa và khí hậu mát mẻ, anh đã đầu tư đa dạng các loại cây trồng như lạc, mía, và chăn nuôi gia súc như gà, lợn trên diện tích 10ha.
Năm 2012, anh Tiến bắt đầu hành trình khám phá nghề nuôi con don, một đặc sản độc đáo. Để tìm hiểu và tích lũy kinh nghiệm, anh đã không ngại ngần lặn lội đến vùng đất Hương Sơn, Hà Tĩnh – nơi được mệnh danh là “cái nôi” của nghề nuôi con don. Tuy nhiên, trong giai đoạn ban đầu thử nghiệm, anh đã gặp không ít rắc rối do đàn don bị rối loạn tiêu hóa, khiến nhiều con không thể sống sót.
Không bỏ cuộc, anh Tiến đã tái cấu trúc chuồng trại nuôi dưỡng. Anh thiết kế chuồng trệt với kích thước chiều ngang 2m và chiều dài 1m, kết hợp với 1-2 bệ cách đất 40cm để các con don có chỗ trú ẩn vào những ngày nắng nóng và thuận tiện cho việc dọn dẹp. Với diện tích từ 2-4m2, anh nuôi với mật độ 4 con đực và 6 con cái hoặc 2 con đực và 4 con cái. Nhờ vào việc cải cách này, anh đã có thể dễ dàng chọn lọc những con don có khả năng sinh sản tốt, trong khi những con không đạt yêu cầu có thể được bán làm thịt thương phẩm.
Với diện tích từ 2-4m2, anh nuôi với mật độ 4 con đực và 6 con cái hoặc 2 con đực và 4 con cái
Tại trang trại, anh Tiến hiếm khi cần đến các loại thiết bị máy móc phức tạp. Chỉ trong những ngày nắng nóng ở miền Bắc, anh mới sử dụng thêm quạt công nghiệp và máy phun sương để tạo nên môi trường mát mẻ tự nhiên cho don. Thức ăn cho don khá đơn giản và dễ dàng thu hoạch từ thiên nhiên, chủ yếu bao gồm những loại rau củ quả như bí ngô, cà rốt, chuối, và dưa hấu.
Hiện tại, với giá thị trường, trang trại của anh đang bán mỗi đôi don giống nhỏ với giá 10 triệu đồng, trong khi don sinh sản có giá 22 triệu đồng. Với diện tích chăn nuôi lên đến 100m2 và việc xây dựng các ô chuồng lưới để nuôi khoảng 300 con don, mỗi năm sau khi trừ đi các chi phí, mô hình này mang lại lợi nhuận vượt quá 1 tỷ đồng. Nhờ vậy, anh Tiến cũng đã mở rộng và phát triển thêm nhiều loài vật nuôi đặc sản như nai, ngựa, dê, nhím, tạo ra doanh thu lớn.
Cùng lúc đó, anh nông dân Nguyễn Văn Dũng ở Hà Nội cũng đã thành công trong việc thuần hoá và nhân giống don, mang lại giá trị kinh tế cao. Hiện nay, anh Dũng đang sở hữu một chuỗi trang trại chăn nuôi don trên toàn quốc, nổi bật nhất là trang trại nằm ở thôn Sở Hạ, xã Ninh Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội.
Trước đây, công việc chính của anh Dũng là xây dựng các công trình cầu đường, thường xuyên phải di chuyển đến nhiều nơi. Trong một lần tình cờ ghé thăm các bản làng vùng Tây Bắc, anh đã có cơ hội thưởng thức các món đặc sản từ thịt don. Bị cuốn hút bởi hương vị thơm ngon và sự lạ miệng của món ăn này, anh Dũng đã nảy sinh ý tưởng về việc chăn nuôi con don.
Bị cuốn hút bởi hương vị thơm ngon và sự lạ miệng của món ăn này, anh Dũng đã nảy sinh ý tưởng về việc chăn nuôi con don
Ban đầu, anh chỉ nuôi don với số lượng nhỏ tại thủ đô để thử nghiệm. Anh đã chăm sóc và thuần hóa chúng, đồng thời bổ sung chế độ ăn uống phong phú, kết hợp giữa thức ăn chín như cháo cá, cháo gà, cháo thịt cùng với các loại rau củ. Kết quả là, đàn don phát triển nhanh chóng. Trong lứa đầu tiên, anh không chỉ thu hồi được vốn đầu tư cho chuồng trại mà còn thu lộc một khoản lợi nhuận kha khá.
Với những thành công ban đầu, anh Dũng đã quyết định mở rộng đầu tư vào chuồng trại và nhân giống. Hiện tại, gia đình anh không chỉ bán don thương phẩm mà còn cung cấp cả con giống, mang lại doanh thu hàng tỷ đồng mỗi năm. Nhờ mô hình nuôi don, vợ chồng anh đã nâng cao được mức sống và trở thành tấm gương cho nhiều người trong cộng đồng học hỏi, làm theo để phát triển kinh tế của gia đình.
