Cây cúc tần, một loại cây bụi mọc hoang dại quen thuộc ở các hàng rào làng quê Việt Nam, không chỉ mang vẻ đẹp bình dị mà còn là nguyên liệu đặc biệt để chế biến nhiều món ăn độc đáo. Với danh pháp khoa học là Pluchea indica, thuộc họ Cúc, cây còn được biết đến với những cái tên thân thuộc như đài bi, phật phà hay cây lức. Loài cây này thường cao từ 1 đến 2 mét, có cành nhỏ và phủ lớp lông mịn ngắn. Lá cây màu xanh lục pha ánh xám, mép lá hình răng cưa, mọc so le và gần như bám sát vào thân. Hoa cúc tần nở thành cụm nhỏ trên đầu cành hoặc ngọn, mang sắc tím nhạt nhẹ nhàng và cả cây tỏa ra mùi hương dễ chịu.
Ngày xưa, ở các vùng quê Bắc bộ, cúc tần thường xuất hiện ở bờ ao, nơi đất ẩm ướt hoặc làm hàng rào tự nhiên quanh nhà. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội, việc sử dụng cây làm hàng rào dần bị lãng quên, khiến loài cây này trở nên hiếm hoi trong đời sống hiện đại.
Ít ai biết rằng, cúc tần từng là "người bạn đồng hành" trong căn bếp của người dân quê. Từ những ngọn non tươi xanh, người ta có thể chế biến thành nhiều món ăn lạ miệng như luộc, xào, nấu canh, cuốn bánh nếp, nấu cháo, hầm óc heo, hoặc dùng làm gia vị cho món dồi lợn. Đặc biệt, món cá kho cúc tần được coi là một trong những món ăn đậm chất quê hương. Chị Loan, một người dân ở Thanh Hóa, hồi tưởng: "Để làm món cá diếc kho cúc tần, người ta thường xếp một lớp lá cúc tần dưới đáy nồi, đặt cá diếc đã làm sạch lên trên, thêm gia vị như tương bần, mắm, muối, bột ngọt rồi phủ tiếp một lớp lá cúc tần nữa. Nồi cá được đun liu riu đến khi nước gần cạn, thịt cá thấm đều gia vị và tỏa hương thơm phức thì món ăn đã sẵn sàng để thưởng thức."
Không chỉ góp phần tạo nên những món ăn hấp dẫn, cúc tần còn là nguồn cung cấp dưỡng chất quý giá cho sức khỏe. Trong lá tươi của cây chứa nhiều thành phần dinh dưỡng như protid (5,7%), vitamin C (15mg), lipid (1%), carotene (4,6mg), chất xơ (5,1%), photpho (2,3%), tro (2,3%), canxi (197mg%) và sắt (5mg). Ngoài ra, cây còn chứa axit chlorogenic và tinh dầu tự nhiên, giúp tăng cường sức đề kháng và cải thiện sức khỏe tổng thể.
Không chỉ góp phần tạo nên những món ăn hấp dẫn, cúc tần còn là nguồn cung cấp dưỡng chất quý giá cho sức khỏe
Cây cúc tần không chỉ là một loại cây quen thuộc trong vườn nhà mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Dưới đây là các cách sử dụng cúc tần để hỗ trợ điều trị một số vấn đề sức khỏe phổ biến:
Giảm đau đầu do cảm lạnh
Để giải cảm và giảm đau đầu, bạn có thể dùng hai nắm lá cúc tần kết hợp với một nắm lá sả và một nắm lá chanh. Đun sôi hỗn hợp này để lấy nước uống hoặc xông hơi. Phương pháp này giúp cơ thể toát mồ hôi, làm dịu triệu chứng cảm lạnh và đau đầu nhanh chóng.
Giảm đau nhức vùng thắt lưng
Nếu bị đau nhức ở vùng thắt lưng hoặc quanh thận, hãy giã nát lá và cành non của cúc tần, trộn với một ít rượu rồi sao nóng. Đắp hỗn hợp này lên vùng đau nhức trong khoảng 15–20 phút. Thực hiện đều đặn mỗi ngày để đạt hiệu quả tối ưu.
Hỗ trợ vết thương mau lành
Lá cúc tần sau khi giã nát có thể đắp trực tiếp lên vết thương. Điều này giúp giảm đau và thúc đẩy quá trình hồi phục. Ngoài ra, bạn cũng có thể sắc nước uống từ rễ cúc tần (20g), rễ cây trinh nữ (20g), rễ bưởi bung (20g), lá đinh lăng (10g) và cam thảo dây (10g). Uống liên tục trong 5–7 ngày để tăng cường khả năng phục hồi.
Lá cúc tần sau khi giã nát có thể đắp trực tiếp lên vết thương
Giảm căng thẳng, mệt mỏi
Chế biến món ăn từ cúc tần có thể giúp cải thiện tình trạng căng thẳng và mệt mỏi. Chuẩn bị 50g lá cúc tần, 50g hoa cúc trắng xé nhỏ, 100g đu đủ chín tới và 100g óc lợn. Đun sôi tất cả nguyên liệu với 1 lít nước, sau đó thêm óc lợn vào nấu thêm 20 phút. Món ăn này nên được chia thành hai bữa trong ngày, ăn khi còn nóng và duy trì trong một tuần.
Giảm ho do viêm khí quản
Lá cúc tần già (khoảng 3 nắm) rửa sạch, băm nhỏ, sau đó hầm cùng 2 nắm gạo, 50g thịt lợn băm nhuyễn và 2–3 lát gừng tươi để nấu thành cháo. Ăn cháo nóng 3 lần/ngày, liên tục trong 3 ngày sẽ giúp làm dịu cơn ho.
Điều trị viêm họng, viêm mũi, ho
Kết hợp cỏ xước, lá cúc tần và hoa ngũ sắc tím theo tỷ lệ 1:1:1, thêm một ít nước lạnh (ưu tiên nước mưa), đun sôi rồi cho trẻ uống thay nước nhiều lần trong ngày. Nếu trẻ bị sốt cao, có thể bổ sung thêm lá diếp cá để tăng hiệu quả trị liệu.
Hỗ trợ điều trị bệnh trĩ
Để giảm các triệu chứng khó chịu của bệnh trĩ, bạn có thể kết hợp lá cúc tần, lá sung, lá lốt và lá ngải cứu (mỗi loại một nắm nhỏ) cùng vài lát nghệ tươi. Rửa sạch các nguyên liệu, sau đó đun sôi với lượng nước vừa đủ cho đến khi nước cô đặc lại. Dùng nước này để xông hậu môn trong khoảng 15 phút, sau đó ngâm vùng bị ảnh hưởng trong nước còn ấm thêm 10–15 phút. Thực hiện phương pháp này đều đặn 2–3 lần mỗi tuần để mang lại hiệu quả tốt nhất.
Để giảm các triệu chứng khó chịu của bệnh trĩ, bạn có thể kết hợp lá cúc tần, lá sung, lá lốt và lá ngải cứu (mỗi loại một nắm nhỏ) cùng vài lát nghệ tươi
Phục hồi cơ thể suy nhược, thổ huyết
Để cải thiện tình trạng suy nhược hoặc thổ huyết, hãy thái nhỏ thân, cành và lá cúc tần (khoảng 150g) thành từng đoạn dài khoảng 2cm. Giã nát 20g cua đồng (đã bỏ vỏ và yếm), sau đó trộn với 30ml nước lọc để vắt lấy nước cốt. Thêm nửa muỗng cà phê muối vào hỗn hợp này, khuấy đều và chia làm 3 lần uống trong ngày (sáng, trưa, chiều). Áp dụng liên tục trong vòng 5 ngày để thấy được sự cải thiện rõ rệt.
Hỗ trợ điều trị hen suyễn
Một bài thuốc đơn giản từ lá cúc tần có thể giúp cải thiện triệu chứng hen suyễn. Chuẩn bị một bó lá cúc tần (kích thước tương đương bó rau muống), rửa sạch và ngâm trong nước muối loãng để đảm bảo vệ sinh. Sau đó, giã nát lá, thêm một bát nước lọc, lọc lấy phần nước cốt và bỏ bã. Uống nước cốt này hàng ngày, kiên trì trong suốt 100 ngày để hỗ trợ giảm thiểu triệu chứng hen suyễn.
