Trong dân gian Việt Nam, có một câu nói truyền miệng khá bí ẩn: “Dù nghèo đến mấy cũng đừng ăn lươn ngắm trăng.” Câu nói này khiến không ít người tò mò: "Lươn ngắm trăng" là gì? Và tại sao lại bị cảnh báo là cực độc, tuyệt đối không nên ăn?
Ăn lươn – Đại bổ, nhưng không phải loại nào cũng ăn được
Từ xa xưa, lươn được xem là loại thực phẩm bổ dưỡng, đặc biệt là vào đầu mùa hè – thời điểm lươn đạt độ béo và hàm lượng dinh dưỡng cao nhất. Có câu “Đầu hè ăn lươn còn hơn nhân sâm” để ca ngợi giá trị của loại thực phẩm này. Tuy nhiên, không phải con lươn nào cũng là “thần dược”.
Theo kinh nghiệm dân gian, có một loại lươn đặc biệt được gọi là “lươn ngắm trăng” mà người ta kiêng kỵ tuyệt đối, dù trong hoàn cảnh thiếu thốn. Quan niệm này được truyền từ đời này sang đời khác, gắn liền với nhiều câu chuyện mang tính huyền bí và cảnh báo an toàn.
“Lươn ngắm trăng” là gì?
Trong dân gian, “lươn ngắm trăng” được mô tả là những con lươn có kích thước lớn bất thường, nặng từ vài kilôgam trở lên. Tên gọi “ngắm trăng” bắt nguồn từ tập tính được cho là kỳ lạ của chúng: thường xuyên trồi đầu lên khỏi mặt nước vào những đêm trăng sáng, như thể đang ngẩng đầu nhìn trăng.
Ngoài ra, đặc điểm nổi bật khiến loại lươn này bị coi là "không thể ăn được" chính là thói quen ăn xác động vật chết – đặc biệt là xác chó, mèo ngoài đồng. Dân gian cho rằng điều này khiến chúng chứa nhiều độc tố, ký sinh trùng, vi khuẩn và dễ gây ngộ độc nặng nếu ăn phải.
Thực hư chuyện “lươn ngắm trăng” có độc?
Theo các tài liệu khoa học, đến nay vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng nào xác nhận sự tồn tại của một giống lươn mang tên “lươn ngắm trăng” hay việc chúng có độc tố chết người. Tuy nhiên, một số lý giải mang tính sinh học và môi trường có thể giúp giải mã phần nào niềm tin dân gian này.
1. Lươn càng lớn, nguy cơ nhiễm độc càng cao
Lươn là loài ăn tạp và săn mồi chủ động, có thể tiêu hóa từ cá nhỏ, tôm, đến cả xác động vật phân hủy nếu khan hiếm thức ăn. Những con lươn sống lâu và to thường sống ở môi trường đáy ao, kênh rạch – nơi chứa nhiều tạp chất, ký sinh trùng và kim loại nặng. Vì vậy, lươn càng to thì nguy cơ chứa độc tố càng cao.
2. Lươn có độc tố tự nhiên trong máu
Một điều ít người biết là máu lươn có chứa độc tố, cụ thể là protein độc có thể gây ngộ độc nếu không được nấu chín kỹ. Với những con lươn nhỏ, việc chế biến kỹ lưỡng giúp loại bỏ phần lớn độc tố. Nhưng lươn lớn cần được làm sạch nội tạng, loại bỏ máu và nấu chín hoàn toàn. Nếu sơ chế không đúng cách, nguy cơ ngộ độc vẫn rất cao.
3. Lý do đạo đức và tâm linh từ người xưa
Người xưa quan niệm rằng, những con vật sống lâu và đạt kích thước lớn – như rùa, cá chép đen, hay lươn to – đều mang linh khí hoặc có thể là linh vật. Họ cho rằng nên thả chúng về tự nhiên thay vì giết thịt. Câu nói “đừng ăn lươn ngắm trăng” đôi khi còn là cách răn dạy con cháu giữ tâm thiện, biết tôn trọng sinh mệnh.
Có nên tin vào “lươn ngắm trăng”?
Mặc dù “lươn ngắm trăng” có thể là hình ảnh mang tính biểu tượng, nhưng các yếu tố về an toàn thực phẩm liên quan đến lươn to là hoàn toàn có cơ sở. Không ít trường hợp bị ngộ độc sau khi ăn lươn lớn, lươn không rõ nguồn gốc, nhất là khi chế biến không đúng cách.
Câu nói “Dù nghèo cũng đừng ăn lươn ngắm trăng” không chỉ là lời răn từ cổ nhân, mà còn là lời nhắc nhở về tính cẩn trọng trong ăn uống, đặc biệt với những thực phẩm có nguy cơ cao về độc tố và nhiễm khuẩn. Đồng thời, nó cũng thể hiện đức tin, sự bao dung và lòng tôn trọng sự sống của người xưa dành cho vạn vật trong tự nhiên.
