Khi sự can thiệp quá sâu "bóp nghẹt" tiềm năng
Nhiều phụ huynh, vì quá lo lắng cho tương lai của con, đã trở thành những người "kiểm soát" quá mức, luôn ép buộc con đạt điểm cao và giành lấy những vị trí top đầu. Một câu chuyện đáng chú ý từ một blogger nổi tiếng trên Douyin (TikTok Trung Quốc) là ví dụ điển hình. Từ nhỏ, cô sống dưới sự kiểm soát nghiêm ngặt của mẹ, luôn chỉ được phép tiến bộ trong học tập mà không có quyền dừng lại.
Trong kỳ thi năm thứ hai cấp hai, dù xếp thứ 18 trong lớp, mẹ cô vẫn chưa hài lòng. Ngay cả trong kỳ nghỉ, cô bé vẫn bị mẹ đánh thức lúc 6 giờ sáng để tiếp tục học. Cô trở thành một cỗ máy học tập, không có thời gian cho bất kỳ điều gì ngoài ăn, ngủ và học. Cuối cùng, cô đỗ vào Đại học Bắc Kinh, hoàn thành mong ước của mẹ.
Tuy nhiên, khi bước vào giảng đường đại học, cô nhận ra mình hoàn toàn lạc lõng. Không có đam mê, không có mục tiêu riêng, cô chỉ biết học mà không hiểu vì sao. Bao quanh cô là những bạn bè năng động, nhiệt huyết theo đuổi đam mê, trong khi cô thì mất phương hướng, sợ giao tiếp và lẩn tránh mọi thứ. Cuối cùng, cô phải đối mặt với trầm cảm.
Đây không phải là câu chuyện duy nhất. Nhiều phụ huynh vô tình đẩy con mình vào cuộc đua không hồi kết, luôn lo sợ con sẽ thua kém người khác. Nhưng chính sự lo lắng và áp lực đó lại tạo ra gánh nặng tâm lý cho trẻ, dẫn đến những hậu quả tiêu cực.
Một nghiên cứu chỉ ra rằng, trẻ em được nuôi dưỡng trong môi trường có nhiều lo lắng từ cha mẹ có nguy cơ mắc các vấn đề cảm xúc như trầm cảm cao gấp ba lần so với những trẻ em trong gia đình bình thường. Hơn nữa, nhiều phụ huynh thiếu kế hoạch rõ ràng khi giáo dục con cái, thay vào đó chỉ chạy theo xu hướng, nghe theo lời đồn và ép con theo học những ngành nghề "hot", mà không quan tâm đến sở thích hay khả năng thực sự của con.
Blogger Triệu Vũ cũng chia sẻ câu chuyện tương tự. Mẹ anh biết rằng học sinh có năng khiếu thể thao sẽ được cộng điểm khi xét tuyển vào các trường đại học hàng đầu, vì vậy bà đã ép anh theo đuổi bóng chuyền. Quá trình luyện tập gian khổ và áp lực học hành nặng nề khiến anh cảm thấy mệt mỏi và chán nản. Tuy nhiên, dưới sự thúc ép của mẹ, anh vẫn kiên trì. Cuối cùng, anh đỗ vào một trường đại học danh tiếng nhờ chứng chỉ vận động viên bóng chuyền hạng nhì quốc gia.
Tuy nhiên, khi vào đại học, anh cảm thấy hoàn toàn bế tắc. Anh không hứng thú với chuyên ngành mình học, và tình yêu với bóng chuyền đã mất đi do đã phải luyện tập chỉ vì lý do thực dụng. Anh sống trong sự chán nản suốt bốn năm đại học, thường xuyên trượt môn. Sau khi tốt nghiệp, không có kỹ năng đặc biệt, anh gặp khó khăn trong việc tìm việc và tự hỏi: "Cuộc sống của mình có ý nghĩa gì?"
Một đứa trẻ không có ý thức về giá trị bản thân và không hiểu lý do tồn tại của mình sẽ dễ dàng trở thành một "zombie", chỉ biết nghe theo người khác mà không có chính kiến riêng.
"Cuộc sống là một vùng hoang dã, không phải là một con đường mòn"
Nhà giáo dục Rousseau từng nói: “Sử dụng thời gian không đúng cách còn có hại hơn là lãng phí nó.” Nếu cha mẹ sử dụng sức mạnh để kiểm soát con cái hoặc mù quáng theo đuổi những kế hoạch giáo dục theo đám đông, họ có thể vô tình phá hủy cuộc đời con mình.
Ngược lại, những bậc cha mẹ không bị ảnh hưởng bởi sự xô bồ của xã hội, có đủ kiên định để theo đuổi những giá trị của riêng mình và xây dựng kế hoạch cẩn thận cho tương lai con cái sẽ là những người chiến thắng thực sự. Để có thể duy trì sự tập trung và đưa ra những quyết định sáng suốt, cha mẹ cần rèn luyện ba nguyên tắc sau:
Mức độ đầu tiên: Bạn có đủ dũng khí để chống lại “hiệu ứng sân khấu”?
Trong xã hội học, "hiệu ứng sân khấu" miêu tả hiện tượng khi một người đứng dậy vì muốn nhìn rõ hơn thì những người xung quanh cũng phải đứng theo. Rất nhiều bậc phụ huynh cũng rơi vào tình trạng này. Họ cảm thấy không thể không theo dõi những gì các gia đình khác đang làm, từ đó mù quáng bắt chước những cách giáo dục hay tiêu xài mà không nhìn nhận đúng con đường phù hợp cho con cái. Thực tế này có thể khiến trẻ rơi vào vòng xoáy mệt mỏi và kiệt sức.
Những bậc phụ huynh lý trí sẽ có khả năng kiên định chống lại "hiệu ứng sân khấu". Một ví dụ điển hình là câu chuyện của một cô bé 11 tuổi ở Hàng Châu (Trung Quốc). Mặc dù còn nhỏ, cô bé đã có thể làm được hàng chục loại bánh ngọt và kiếm được hàng triệu đồng mỗi ngày nhờ việc bán bánh vào các ngày lễ. Mẹ cô nhận ra đam mê của con và đã ủng hộ nhiệt tình, mua sách dạy nấu ăn và dụng cụ làm bánh cho con. Mẹ cô chia sẻ: "Cuộc sống là một vùng hoang dã, không phải là một con đường mòn. Mọi người nên sống cuộc sống của mình theo cách mình muốn. Chỉ cần con đam mê và phát triển nó thành sự nghiệp bền vững, con sẽ hạnh phúc."
Câu chuyện này cho thấy sự tỉnh táo và khôn ngoan của người mẹ. Mức độ quyết tâm đầu tiên của cha mẹ là khả năng giữ vững sự tỉnh táo, không để sự lo lắng trên con đường nuôi dạy con cái làm cho họ mất phương hướng.
Mức độ thứ hai: Bạn có tôn trọng sự lựa chọn của con mình không?
Các nhà tâm lý học chỉ ra rằng vai trò của cha mẹ là hướng dẫn và đồng hành cùng con, chứ không phải kiểm soát chúng. Mặc dù cha mẹ luôn muốn con tránh được những sai lầm mà mình đã trải qua, nhưng mỗi sai lầm đều là bài học quý giá. Trong thời đại hiện nay, điều quan trọng nhất cha mẹ cần dạy cho con là lắng nghe tiếng nói nội tâm của chính mình và đưa ra quyết định dựa trên đam mê và sở thích thực sự.
Cha mẹ giỏi một lĩnh vực nào đó không có nghĩa là con cái phải đi theo con đường đó. Hãy để con tự do lựa chọn, theo đuổi đam mê của mình. Khi con hiểu rõ bản thân, cha mẹ cũng cần học cách tôn trọng và lắng nghe con, thay vì áp đặt hoặc kiểm soát quá mức.
Mức độ thứ ba: Bạn có thể giữ được lý trí và thực sự “ủng hộ” con mình hay không?
Cách giáo dục tốt nhất không phải là chạy theo xu hướng hoặc buông thả, mà là điều chỉnh phương pháp giáo dục phù hợp với tính cách của từng đứa trẻ. Những đứa trẻ năng động có thể phù hợp với các môn thể thao. Cha mẹ có thể cho con trải nghiệm nhiều môn khác nhau. Nếu con yêu thích vẽ, hãy mua cho con những chiếc cọ tốt nhất để con phát huy tài năng.
Một người mẹ có bằng thạc sĩ từ một trường đại học danh tiếng, và chồng là tiến sĩ Đại học Bắc Kinh, đã cố gắng mang đến cho con môi trường học tập tốt nhất. Tuy nhiên, con trai họ lại học rất kém, dù đã đầu tư vào nhà cửa đắt tiền trong khu vực trường học danh tiếng. Nhưng người mẹ nhận ra con trai có khả năng thực hành và đam mê hội họa. Trong kỳ thi tuyển sinh cấp ba, bà quyết định cho con vào học trường trung cấp nghề, chuyên ngành trùng tu di tích văn hóa. Kết quả, vài năm sau, cậu bé trở thành một chuyên gia phục chế di tích văn hóa với mức thu nhập ổn định, trong khi bạn bè cùng trang lứa vẫn loay hoay tìm việc.
Quyết định sáng suốt của người mẹ này đáng ngưỡng mộ. Nhưng để làm được điều này, cha mẹ cần suy nghĩ thấu đáo, tôn trọng con cái và cung cấp sự hướng dẫn rõ ràng để con phát triển đúng hướng. Thách thức lớn nhất đối với cha mẹ không phải là việc ép con đạt điểm cao, mà là cung cấp một môi trường phù hợp, giúp con phát triển trên sân khấu của riêng mình.
Như một câu nói nổi tiếng: “Nền giáo dục tốt giống như một hệ sinh thái đất ngập nước - cho phép cỏ dại phát triển và chịu đựng những gợn nước đọng, để cuối cùng đạt được phép màu cộng sinh.”
Là cha mẹ, chúng ta phải liên tục rèn luyện sự tập trung, không so sánh, không can thiệp quá mức và không đặt ra giới hạn. Dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, việc giữ mình tỉnh táo, không chạy theo đám đông sẽ giúp chúng ta nuôi dưỡng con cái, mang đến cho chúng một không gian phát triển tự do.
