Trong kho tàng tục ngữ, ca dao Việt Nam, nhiều câu nói dân gian được đúc kết từ đời sống thường ngày của cha ông. Một trong những câu quen thuộc là: “Lợn đến nhà thì phú, cú mèo vào nhà thì xui”. Câu nói này không chỉ phản ánh niềm tin tín ngưỡng của người xưa mà còn gắn với thực tế sinh hoạt và tập tục văn hóa của xã hội nông nghiệp truyền thống.
Vậy ý nghĩa thực sự của câu nói này là gì? Hãy cùng tìm hiểu.
Lợn đến nhà – biểu tượng của sự sung túc và phú quý
Trong đời sống người nông dân xưa, lợn (heo) được coi là tài sản quý giá. Nuôi được con lợn trong nhà đồng nghĩa với việc gia đình có của để dành, có thịt để ăn vào dịp lễ Tết và có thể đem bán để có thêm thu nhập.
Ngày trước, điều kiện kinh tế còn khó khăn, việc có một con lợn để mổ thịt vào ngày Tết là niềm vui lớn, thể hiện sự sung túc và đủ đầy. Bởi vậy, lợn trở thành biểu tượng của sự phú quý, thịnh vượng.
Khi một con lợn tình cờ chạy vào nhà, người xưa tin rằng đó là điềm báo may mắn, mang theo sự sung túc và lộc tài cho gia chủ. Quan niệm này xuất phát từ thực tế rằng lợn gắn liền với của cải vật chất, sự no đủ trong đời sống thường ngày.
Ngày nay, dù thịt lợn đã trở thành thực phẩm phổ biến, dễ dàng mua được ở chợ hay siêu thị, thì hình ảnh lợn vẫn giữ nguyên ý nghĩa tượng trưng cho tài lộc và sự giàu có. Trong phong thủy, tượng lợn, tranh lợn Đông Hồ hay hình ảnh con giáp Hợi cũng đều được coi là biểu trưng cho sự may mắn, bình an và thịnh vượng.
Cú mèo vào nhà – điềm gở hay lời nhắc nhở?
Trái ngược với hình ảnh con lợn, cú mèo trong quan niệm dân gian lại gắn với sự xui rủi, điềm dữ.
Cú mèo là loài chim sống về đêm, thường phát ra tiếng kêu vang vọng trong không gian tĩnh lặng, khiến nhiều người cảm thấy rợn ngợp. Đặc biệt, cú mèo có thói quen xuất hiện ở những nơi có xác chết động vật hoặc khi môi trường xung quanh có dấu hiệu bất thường. Chính vì vậy, người xưa lo sợ rằng sự xuất hiện của cú mèo là báo hiệu cái chết hoặc bệnh tật.
Ngoài ra, tiếng kêu của cú mèo vang lên trong đêm tối thường tạo cảm giác u ám, dễ khiến con người liên tưởng đến sự tang thương, mất mát. Dân gian vì thế quan niệm rằng cú mèo bay vào nhà là điềm xấu, báo trước sự chẳng lành cho gia đình.
Tuy nhiên, ở một khía cạnh khác, sự xuất hiện của cú mèo có thể là dấu hiệu cảnh báo. Bởi cú mèo thường săn chuột, rắn – những loài có thể gây hại cho gia súc, gia cầm và môi trường sống của con người. Khi cú mèo xuất hiện, người nông dân xưa sẽ kiểm tra lại chuồng trại, gia súc, phòng tránh dịch bệnh hoặc sự xâm nhập của chuột, rắn. Như vậy, câu nói dân gian cũng mang tính nhắc nhở, cảnh giác chứ không chỉ đơn thuần là điềm xấu.
Góc nhìn ngày nay: niềm tin dân gian và giá trị thực tiễn
Trong bối cảnh hiện đại, quan niệm “lợn đến nhà thì phú, cú mèo vào nhà thì xui” vẫn được nhiều người nhắc đến, song chủ yếu mang ý nghĩa văn hóa – tín ngưỡng và tính chất tham khảo.
Lợn vẫn là biểu tượng cho sự no đủ, thịnh vượng. Nhiều gia đình còn đặt tượng lợn bằng gốm, đồng hay pha lê trong nhà với mong muốn chiêu tài, hút lộc.
Cú mèo, dù bị gắn với điềm xấu trong văn hóa Á Đông, nhưng ở nhiều nền văn hóa khác lại được coi là loài vật tượng trưng cho sự thông thái, trí tuệ. Ở Việt Nam, quan niệm về cú mèo đang dần thay đổi, nhưng tiếng kêu của chúng trong đêm tối vẫn khiến nhiều người cảm thấy bất an.
Có thể nói, câu tục ngữ trên phản ánh cách nhìn nhận thế giới của cha ông, vừa dựa vào tín ngưỡng, vừa dựa trên kinh nghiệm sống thực tế. Nó không hoàn toàn mang tính mê tín mà còn chứa đựng thông điệp cảnh báo, nhắc nhở con người chú ý bảo vệ sức khỏe, của cải và gia đình.
