Lý Thị Loanh - Người giữ lửa cho nghề thuốc nam dân tộc Dao Ba Vì

Hiện tại, nơi đây có rất nhiều thầy thuốc không chỉ bảo tồn được những bài thuốc cổ phương mà còn phát huy rất tốt những bài thuốc quý. Tiêu biểu là thầy thuốc Lý Thị Loanh đã đưa bài thuốc của gia đình đến được với nhiều người bệnh, giúp họ vượt qua nỗi đau bệnh tật trở về với cuộc sống đời thường.

Theo chị Loanh kể lại, những bài thuốc của người Dao quê chị cũng đặc biệt lắm. Trước kia, bà con trong làng người này biết chữa bệnh cho người kia. Người biết giúp người chưa biết tìm cây thuốc, cách sao tẩm để làm ra các loại thuốc chữa bệnh có hiệu quả, trừ những bệnh cấp tính mới phải đưa lên bệnh viện tuyến trên điều trị. Những phụ nữ dù đã cao tuổi vẫn đi rừng kiếm cây thuốc hoặc chăm bón những cây thuốc trồng trong vườn nhà, phơi, chế biến thành các loại thuốc chữa bệnh khác nhau. 

Nghề thuốc của người Dao Ba Vì được bồi đắp theo thời gian, thế hệ trước trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo, truyền thụ lại cho thế hệ sau. Những tinh hoa, kinh nghiệm làm nghề vì thế vừa kế thừa tri thức cổ truyền của dân tộc, vừa tích lũy bí quyết gia truyền của chính dòng tộc, gia đình.

May mắn được truyền nghề từ bà nội, bà ngoại và mẹ, có lẽ vậy Lý Thị Loanh luôn khát khao đưa nghề thuốc gia truyền vươn xa hơn. Lớn lên chị theo học lớp YHCT Tuệ Tĩnh tại Hà Nội để nâng cao tay nghề chữa bệnh. Hiện tại, chị Loanh sở hữu hàng trăm vị thuốc và hàng chục bài thuốc chữa nhiều bệnh mãn tính như: xương khớp, dạ dày, viêm xoang, phụ khoa. 

Hơn 10 năm chính thức hành nghề khám chữa bệnh, chị Loanh không ngừng học tập nâng cao tay nghề. Theo chị, để chữa bệnh được tốt còn phụ thuộc vào kinh nghiệm của mỗi gia đình, của từng thầy lang. Khi dẫn các con, cháu đi rừng lấy thuốc, các bà, các mẹ thường chỉ cách nhận biết và nói luôn công dụng của cây thuốc đó để con cháu nắm vững các vị thuốc và công dụng của nó - như cây cốt khí chữa bệnh đau lưng, cây đu đủ rừng chữa bệnh đau đầu… Sau khi đi lấy thuốc về, các bà, các mẹ lại hướng dẫn cách làm thuốc, làm hết loại này đến loại khác. 

Kinh nghiệm làm thuốc dân gian còn có những cách lan truyền giản dị và thân mật khác. Mỗi nhà có thể chỉ biết một vài bài thuốc nhưng sau khi con của họ lấy nhau thì hai nguồn vốn tri thức đó được “cộng” lại. Hai gia đình cùng chia sẻ với nhau để cùng biết làm thêm nhiều bài thuốc. 

Trước kia, các loại cây có sử dụng làm thuốc thường được người Dao dùng tươi hay phơi khô, nấu lấy nước tắm hoặc uống. Còn nay, thuốc lấy ở rừng về được sơ chế thành năm loại như thuốc khô, cao, thuốc nhỏ, thuốc đắp và thuốc bột. Việc sao tẩm, nấu thuốc khá cầu kỳ, ví như để nấu cao lá phải dùng tới cả trăm vị khác nhau, trong đó dây mộc thông là chủ yếu và phải nấu khoảng 20 ngày mới cô đặc thành cao để chữa bệnh.

Theo chị Loanh, ngày xưa hái lá thuốc trên núi Ba Vì rất dễ dàng, có thể đi một ngày là đủ các vị thuốc cần lấy. Hiện tại, vì nguồn cây thuốc trên rừng đang dần cạn kiệt, thêm vào đó, rừng quốc gia Ba Vì đã trở thành khu rừng cấm khai thác nên người Dao không thể tùy tiện lên núi hái thuốc như trước. Bởi vậy, chị Loanh đã tìm đến nhiều vùng núi tìm cây thuốc mang về nhân giống tại gia đình, bên cạnh là đặt mua cây thuốc ở các hộ dân xung quanh để bổ sung vào kho dược liệu của mình. Các bài thuốc của chị chữa cho bệnh nhân đều có hiệu quả, tiêu biểu như các bệnh như trĩ, tiểu đường, dạ dày, viêm xoang….

Với mong muốn đưa bài thuốc đến với nhiều gia đình, chị Loanh vẫn không ngừng học tập kinh nghiệm của các bậc tiền bối để nâng cao tay nghề. Bên cạnh đó chị Loanh cùng gia đình chữa bệnh theo phương châm “Lấy y đức làm trọng, chữa cho bệnh nhân như người trong gia đình”. Chính vì lẽ đó, bệnh nhân càng tin tưởng và yêu mến tay nghề của chị.