Khi Alexis Mac Allister bước lên thực hiện quả phạt đền thứ hai cho Liverpool trong loạt sút luân lưu Siêu cúp Anh, thủ môn Dean Henderson của Crystal Palace vẫn đứng sát cột dọc, tay cầm chai nước. Ánh mắt anh liên tục đảo qua lại giữa Mac Allister và danh sách các cầu thủ sút được dán trên chai.
Vài giây trước đó, Mohamed Salah sút vọt xà còn Jean Philippe Mateta ghi bàn, trao lợi thế cho Palace. Một pha cứu thua lúc này có thể mang tính quyết định. Henderson liếc nhanh lại một lần nữa vào ghi chú chiến thuật của mình. Bên cạnh tên Mac Allister chỉ có một dòng ngắn gọn: “L (trái)”.
Mac Allister tiến lại chấm 11m với cái đầu cúi thấp, tránh giao tiếp bằng mắt với thủ môn. Henderson kiên nhẫn chờ đúng khoảnh khắc đặt chân trụ rồi lao người thấp sang trái, đẩy bóng hết đường biên ngang. Mac Allister đứng chết lặng. Henderson bật dậy, gỡ chiếc mũ lưỡi trai và hướng về khán đài CĐV Palace, ăn mừng đầy phấn khích.
Chưa dừng lại, Henderson còn chặn cú sút của Harvey Elliott, góp phần quan trọng vào chiến thắng 3-2 trên chấm luân lưu giúp Palace giành danh hiệu thứ hai chỉ trong vài tháng. Hồi tháng 5, anh từng cản phá penalty của Omar Marmoush trong trận chung kết FA Cup, góp công lớn giúp Crystal Palace lên ngôi vô địch.
Câu chuyện của Hannah Hampton và Cata Coll
Hai tuần trước trận đấu ở Wembley, thủ môn tuyển nữ Anh, Hannah Hampton đã dán ghi chú bên trong tay áo trái, liệt kê chi tiết về các cầu thủ Tây Ban Nha có khả năng thực hiện penalty trong trận chung kết EURO nữ. Bên kia chiến tuyến, thủ môn Cata Coll của Tây Ban Nha cũng chuẩn bị một danh sách riêng dán lên chai nước, ghi thông tin về các cầu thủ Anh.
Hampton chia sẻ rằng cô đã phát hiện chai nước của Coll đặt gần khung thành và ném cả chai lẫn ghi chú vào khán đài:“Tôi sẽ không để họ có lợi thế”.
Khái niệm ghi chú chiến thuật đã tồn tại từ lâu, nhưng ở bóng đá đỉnh cao, chúng chưa bao giờ được chuẩn bị chính xác và công khai như hiện nay.
Từ Jens Lehmann đến Jordan Pickford
Một trong những hình ảnh nổi tiếng mở đầu kỷ nguyên hiện đại của việc sử dụng ghi chú là tờ giấy của Jens Lehmann ở World Cup 2006. Thủ môn tuyển Đức giấu mảnh giấy trong tất, trên đó ghi tay thông tin về các cầu thủ Argentina. Lehmann vừa chuẩn bị kỹ thuật vừa tạo áp lực tâm lý khi dừng lại xem ghi chú trước mỗi lượt sút. Kết quả, ông cản thành công hai trong bốn quả và đưa đội nhà vào bán kết.
Ngày nay, thông tin được hệ thống hóa rõ ràng hơn. Ở tứ kết EURO 2024, Jordan Pickford của tuyển Anh sử dụng danh sách gồm tên các cầu thủ Thụy Sĩ, hướng nên đổ người và đôi khi là chỉ dẫn ngắn như “stay” (đứng yên) hoặc “delay” (trì hoãn).
“Delay” đặc biệt hiệu quả trước những người sút có động tác dừng để quan sát thủ môn, buộc họ phải lộ ý định. Pickford đã áp dụng chính chỉ dẫn này để chặn cú sút của Manuel Akanji, đưa Anh vào chung kết EURO lần thứ hai liên tiếp.
Cuối năm đó, khi Everton gặp Manchester City ở Ngoại Hạng Anh, ghi chú chiến thuật của Pickford được nâng cấp thành bảng dữ liệu chi tiết với tỷ lệ phần trăm hướng sút ưa thích của các cầu thủ.
Bên cạnh tên Erling Haaland là hình minh họa cho thấy tiền đạo người Na Uy có tỉ lệ sút sang phải 55%. Pickford làm đúng chỉ dẫn, cản phá cú sút của Haaland và giữ lại một điểm quý giá trong cuộc đua trụ hạng cho Everton.
Dù đơn giản hay chi tiết, các ghi chú này đều chung một nguyên tắc: thông tin phải rõ ràng và dễ hiểu. Trong tình huống áp lực cao, khi nhịp tim tăng mạnh và thời gian quyết định chỉ còn chưa tới một giây, sự rõ ràng và ngắn gọn giúp thủ môn hành động chính xác hơn.
Ý nghĩa chiến thuật và tâm lý
Về mặt chuyên môn, phân tích lịch sử sút phạt đền của đối thủ cung cấp cho thủ môn nhiều phương án và cơ sở dữ liệu để lựa chọn thay vì chỉ đoán mò. Một tờ ghi chú chiến thuật không chỉ hướng dẫn hướng đổ người mà còn giúp giảm áp lực tinh thần, tạo sự tập trung cao hơn.
Yếu tố tâm lý cũng đóng vai trò lớn. Khi thủ môn dừng lại để xem ghi chú, hành động đó có thể gửi thông điệp đến người sút: “Tôi biết cậu sẽ làm gì”. Sự tự tin này đôi khi khiến đối thủ chần chừ hoặc thay đổi ý định vào phút chót, làm giảm chất lượng cú sút.
Lượng thông tin mỗi thủ môn muốn mang vào trận là khác nhau. Có người muốn càng nhiều dữ liệu càng tốt, có người chỉ cần một gợi ý duy nhất. Matt Freese của New York City FC từng nghiên cứu penalty tại Đại học Harvard và thuộc lòng toàn bộ thông tin của 20 cầu thủ đối thủ, không cần ghi chú giấy.
Sự tiến hóa và tương lai của ghi chú chiến thuật
Từ chỗ dựa vào bản năng và trí nhớ, ngày nay các ghi chú chiến thuật kết hợp phân tích video, thống kê và nghiên cứu hành vi. Các đội bóng hàng đầu lưu trữ toàn bộ dữ liệu về các pha sút phạt đềncủa đối thủ, gồm hướng sút, độ cao bóng, cách chạy đà.
Vấn đề là cầu thủ có thể thay đổi thói quen khi áp lực lớn hoặc vẫn trung thành với thói quen cũ để tìm cảm giác an toàn hay không?. Thủ môn vì thế vừa phải đọc dữ liệu, vừa phải dự đoán được ý định của đối thủ.
Xu hướng tìm kiếm lợi thế trong các loạt sút luân lưu vẫn tiếp tục phát triển. Những cách lưu trữ thông tin ngày càng đa dạng và sáng tạo, từ vòng tay ép nhựa giấu bên trong găng, các ký hiệu màu in trực tiếp trên găng, cho tới những phương án bảo mật riêng do từng thủ môn và ban huấn luyện nghĩ ra.
Mặc dù các thiết bị đeo thông minh hiện vẫn bị cấm trong thi đấu, không thể loại trừ khả năng chúng sẽ được áp dụng trong tương lai khi luật lệ thay đổi.
Tuy nhiên, bảo mật thông tin quan trọng không kém việc thu thập nó. Như Hannah Hampton đã chứng minh, chỉ một mẩu ghi chú rơi vào tay đối thủ cũng có thể làm thay đổi kết quả trận đấu.
Câu chuyện của Dean Henderson và Hannah Hampton không chỉ là hai loạt sút luân lưu thành công mà còn phản ánh sự thay đổi lớn trong bóng đá hiện đại. Penalty giờ đây không còn đơn thuần là cuộc đấu tay đôi mà đã trở thành trận chiến của dữ liệu, chiến thuật và bản lĩnh. Một người công khai ghi chú để gây áp lực, người kia bảo vệ thông tin và vô hiệu hóa lợi thế của đối thủ.
Cả hai đều nâng cao danh hiệu, cho thấy rằng ở những ranh giới mong manh nhất của bóng đá, đôi khi chính một chi tiết nhỏ lại quyết định giữa chiến thắng và thất bại.
