“Tình thế cấp bách” về dân số
Ngày 12/10, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đã tiếp tục phiên họp toàn thể để thẩm tra dự thảo Luật Dân số.
Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Quốc hội, GS. Nguyễn Thiện Nhân (TPHCM) nhận định Việt Nam đang đối mặt với “tình thế cấp bách” về dân số. Nếu không sớm ban hành luật để thiết lập khung pháp lý cơ bản giải quyết vấn đề này, Việt Nam có nguy cơ đi vào vết xe đổ giống Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia khác.
Ông đề xuất chuyển từ trả lương tối thiểu sang mức lương đủ nuôi 2 con, nhằm khuyến khích sinh đẻ và đảm bảo đời sống người lao động.

GS. Nguyễn Thiện Nhân dẫn chứng, Nhật Bản từng tăng trưởng kinh tế tới 13%/năm, nhưng 50 năm qua vẫn duy trì mức sinh thấp và thiếu hụt lao động. Theo ông, hậu quả của mức sinh thấp sẽ kéo dài từ 50–100 năm và nếu không hành động ngay, sẽ khó có cơ hội khắc phục.
Tương tự, Singapore dù phát triển kinh tế mạnh, nhưng nhiều năm liền sinh không đủ, buộc phải áp dụng chính sách nhập cư để duy trì tăng trưởng.
“Chúng ta đang đứng trước lựa chọn: hoặc phát triển, hoặc không phát triển”, GS. Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh.
Ông cũng lưu ý, Việt Nam là quốc gia duy nhất trên thế giới có nghị quyết riêng về công tác dân số trong bối cảnh hiện nay, với chủ trương giữ vững mức sinh thay thế. Tuy nhiên, sau nhiều năm triển khai, mục tiêu này vẫn chưa đạt được.
Tiếp tục điều chỉnh tuổi nghỉ hưu
Đại biểu đoàn TPHCM cho biết, chỉ đạo của Bộ Chính trị nêu rõ, trong giai đoạn phát triển mới, cần thực hiện ba đột phá: về tư duy, về chính sách và về tổ chức thực hiện. “Luật Dân số phải thể hiện được đột phá về tư duy”, ông Nguyễn Thiện Nhân nhấn mạnh.
Theo ông, Việt Nam đang đối mặt với ba thách thức lớn.
Thứ nhất, trong ba năm gần đây, mức sinh thay thế liên tục giảm, cho thấy Việt Nam đang đi theo con đường mà Hàn Quốc, Nhật Bản và hơn 40 quốc gia phát triển từng trải qua: thu nhập tăng nhưng tỷ lệ sinh giảm.

Thứ hai, tuổi nghỉ hưu hiện nay ở Việt Nam còn thấp, bình quân khoảng 60 tuổi và đang tăng dần, nhưng thời kỳ “dân số vàng” đã qua từ lâu. Ở các quốc gia khác, dân số vàng được xác định khi số người đi làm gấp đôi số người không đi làm. Vì vậy, để huy động lao động từ 60–64 tuổi, Việt Nam cần tiếp tục điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo lộ trình hợp lý. Nếu không có lộ trình này, sẽ lãng phí nguồn lực xã hội lớn.
Thứ ba, nghiên cứu quốc tế chỉ ra 11 nguyên nhân trực tiếp dẫn đến mức sinh giảm. Trong đó, từ sau năm 1970, các phương pháp tránh thai hiện đại phát huy hiệu quả, và khi các quốc gia bớt nghèo đi, người dân tự kiểm soát việc sinh con. Nguyên nhân khác là thu nhập của hai vợ chồng không đủ nuôi hai con, nên họ hạn chế sinh.
Ông Nhân nhấn mạnh, nhiều doanh nghiệp vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận chỉ trả lương tối thiểu, không trả lương đủ để nuôi hai con. Thực tế này khiến bình quân khoảng 40% hộ gia đình trên thế giới không đủ thu nhập để nuôi hai con.
Ông cảnh báo, nếu không có biện pháp, sau 30 năm nữa Việt Nam sẽ thiếu lao động cho sản xuất. Do đó, cần chuyển từ trả lương tối thiểu sang lương đủ nuôi hai con. “Phải có đột phá về nhận thức, chính sách và giải pháp”, ông Nguyễn Thiện Nhân lưu ý.