Cây này thường phát triển tự nhiên ở các bờ rào và những vùng đất hoang hóa ở miền Trung cùng với khu vực Tây Nam Bộ. Với những chiếc lá và búp mang hương vị chua thanh, cây đã trở thành nguyên liệu chính trong nhiều món ăn đặc sản giúp làm dịu cái nóng oi ả của mùa hè.
Cây bụp giấm, hay còn gọi là bụt giấm, mang tên khoa học là Hibiscus sabdariffa L. và thuộc họ Bông (Malvaceae). Mặc dù nhiều người thường nhầm lẫn với cây atiso đỏ, nhưng thực tế đây là hai loài hoàn toàn khác nhau.
Bụp giấm là loại cây bụi với thân cây có màu đỏ tía đặc trưng, có chiều cao dao động từ 1,5 đến 2 mét. Lá cây mang hình dạng trứng, có sự đa dạng về màu sắc từ xanh đậm cho đến đỏ; chúng thường mọc so le, nhẵn bóng và có cuống dài. Phiến lá có thể nguyên hoặc chia thành 3-7 thùy hình lòng bàn tay, với mép lá có răng cưa. Thời gian nở hoa của cây thường diễn ra từ tháng 7 đến tháng 10 hàng năm. Cây này có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Bắc Phi, sau đó được du nhập và phát triển ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Philippines, Malaysia, Indonesia và Thái Lan.
Tại Việt Nam, cây bụp giấm từng phát triển hoang dại tại các hàng rào và bờ bụi, đồng thời cũng được trồng để làm cảnh, đặc biệt phổ biến ở miền Trung và các tỉnh Tây Nam Bộ.
Tại Việt Nam, cây bụp giấm từng phát triển hoang dại tại các hàng rào và bờ bụi
Trong những ngày hè oi ả, người dân ở các miền quê thường hái lá bụp giấm để chế biến thành những món ăn mát lạnh, giải nhiệt. Lá cây này có vị chua nhẹ cùng mùi thơm đặc trưng, rất được ưa chuộng. Người ta có thể ăn sống lá bụp giấm cùng các loại rau ghém, hoặc nấu canh chua với cá, xào thịt bò, kho cá, hay cũng có thể muối chua thành từng vắt để ăn cùng cơm, mang lại hương vị không thua kém gì những món ăn quý giá.
"Tôi vẫn nhớ như in những ngày hè, bên hàng rào có những cây bụp giấm xanh mướt. Mùa hè cây lên nhiều đọt non, mẹ tôi thường dùng lá để kho cá hoặc nấu canh chua. Trong vô vàn các loại lá và quả tạo vị chua, tôi luôn ưa thích cái hương thơm và vị chua nhẹ nhàng của lá bụp giấm.
Món cá lóc nấu canh chua với lá bụp giấm luôn là sự yêu thích lớn nhất của tôi. Để có một nồi canh thực sự ngon, giống cá lóc đồng là lựa chọn hoàn hảo. Tuy nhiên, hiện nay, loại cá này ngày càng trở nên hiếm, trong khi cá lóc nuôi lại không mang đến độ ngọt và độ chắc thịt như mong đợi. Khi thưởng thức canh chua cá lóc nấu với trái giấm, không thể thiếu chén nước mắm ớt nguyên chất, tăng thêm hương vị cho món ăn. Trong những ngày hè oi ả, vị chua thanh mát của món ăn này không chỉ làm dịu đi cái nóng mà còn có tác dụng thanh nhiệt rất hiệu quả." Ngọc, một người dân từ Khánh Hòa chia sẻ.
Người ta có thể ăn sống lá bụp giấm cùng các loại rau ghém, hoặc nấu canh chua với cá, xào thịt bò, kho cá
Ngoài lá, hoa bụp giấm với màu đỏ tươi đẹp mắt cũng có thể được sử dụng để nấu canh chua, làm mứt hoặc chế biến thành siro. Nhiều người còn phơi khô hoa để làm trà bụp giấm, mang đến một hương thơm nhẹ nhàng, dễ chịu như cỏ dại. Theo các nghiên cứu khoa học, hoa bụp giấm chứa một loạt vitamin có lợi cho sức khỏe. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng hoa này có tác dụng tích cực đối với những vấn đề như rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp và tiểu đường.
Hiện nay, trên các trang thương mại điện tử, lá bụp giấm được bán với giá khoảng 70.000 đồng/kg. Trong khi đó, búp bụp giấm đã trở thành một đặc sản nổi tiếng, được bày bán ở cả Hà Nội và TP.HCM với giá khoảng 90.000 đồng/kg.
Canh chua lá bụp giấm
Nhiều hộ gia đình đang phát triển mô hình trồng cây bụp giấm nhằm tăng thêm thu nhập. Loại cây này rất phù hợp với điều kiện khí hậu và đất đai tại một số vùng núi cũng như trung du của Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh miền Trung. Người nông dân chỉ cần gieo hạt và để cây tự nhiên phát triển, ra hoa và kết quả mà không cần phải tưới nước hay chăm sóc nhiều. Nhờ vậy, lá chua và hoa bụp giấm đã được mang về các thành phố lớn, giúp người dân ở đô thị dễ dàng tiếp cận và mua sắm sản phẩm này.
